Fadil Hodža (Fadil Hoxha) je bio kosovski i jugoslavenski komunista, pjesnik i revolucionar, albanskog porekla.
Tokom drugog svetskog rata je bio komandant kosovskih partizana. Spevao je više partizanskih pesama na albanskom jeziku, uključujući »Oj Kosove, oj nëna e jonë« (Oj Kosovo, majko naša), koja se pevala na popularnu melodiju Čapajevke. Proglašen je za Narodnog heroja Jugoslavije.
Nakon rata je obavljao važne funkcije na Kosovu, i bio predsednik AP Kosova.
Rođen je i odrastao u Đakovici, tada pod austrijskom i srpskom vlašću. Kao mladić je emigrirao u Albaniju kako bi mogao pohađati gimnaziju na albanskom jeziku. Prilikom školovanja u Skadru i Elbasanu je došao u kontakt s komunističkim grupama te prihvatio marksizam-lenjinizam.
Godine 1941. je za vrijeme drugog svjetskog rata došao na Kosovo i počeo raditi kao učitelj. Taj je posao ubrzo napustio kako bi se priključio jugoslavenskim partizanima koji su se borili protiv italijanskih i njemačkih snaga.
Ubrzo se pokazao kao sposoban komandant, osnivajući jedinice koje su bile pretežno popunjene albanskim stanovništvom. Za svoje je ratne zasluge kasnije odlikovan ordenom Narodnog heroja Jugoslavije.
Nakon rata
Hodža je nakon rata imao niz važnih dužnosti u tadašnjoj Autonomnoj oblasti Kosovo i Metohija, a kasnije Socijalističkoj autonomnoj pokrajini Kosovo. Međutim, tek je nakon brijunskog plenuma 1966. godine, na kome je srušen tvrdolinijaški šef UDBA-e Aleksandar Ranković dobio mogućnost da napreduje u najviše vrhove Partije.
Tamo se zalagao za što širu autonomiju Kosova u okviru tadašnje SR Srbije, odnosno Jugoslavije. Ti su napori urodili nizom ustavnih reformi od 1968. godine, a koje su svoj vrhunac dobile 1974. godine kada je usvojen novi federalni ustav kojim je SAP Kosovo de facto po svojim pravima u brojnim segmentima izjednačeno s ostalim republikama.
Pod Hodžinim pokroviteljstvom je 1970. godine osnovan Prištinski univerzitet kao i Kosovska akademija nauka i umetnosti.
Rukovodioci partizanskog pokreta na Kosuvu. S lijeva na desno Fadil Hodža, Pavle Jovičević, Čedo Mijović, (dole) Milan Mičković, Džavid Nimani (stric čuvene pjevačice Zane Nimani). Slika je nastala u Hasu, u okolini Đakovice u ljeto 1944. godine.
Hodža se, međutim, suprotstavio radikalnim albanskim nacionalistima koji su u proljeće 1981. godine pokrenuli demonstracije s zahtjevom da Kosovo i formalno postane republika.
S druge strane, kako su etničke tenzije na Kosovu eskalirale, tako je i kosovsko rukovodstvo postajalo predmetom kritika u Srbiji, odnosno zahtjeva da se autonomija ukine.
Dolaskom Slobodana Miloševića na vlast u Srbiji i donošenjem amandmana na Ustav SR Srbije, Kosovo je igubilo alutonomiju, institucije su ukinute a albanski jezik zabranjen u školama. Albanci su odgovorili otporom koji će kasnije postati i oružani a komunističko rukovodstvo brzo će izgubiti značaj.
Iako penzioniran, Hodža je postao predmetom optužbi za albanski nacionalizam, od strane vlasti Slobodan Milošević. On je Fadila Hodžu izbacio iz Saveza komunista Jugoslavije a ubrzo nakon toga ga i uhapsio.
Nakon kosovskog rata Hodža je 2001. godine umro u rodnoj Đakovici gdje je sahranjen s najvišim državnim počastima.
Hoxha je godine 1980. izdao ratni dnevnik Kur pranvera vonohet (Kad proljeće zakasni) po kojem je TV Priština snimila dramsku seriju i film, početkom 1980-ih prikazanu na programu JRT-a.
Intervju
Fadil Hoxha je poslednjih godina svog života, u razgovorima sa prijateljima, kolegama, ali i sa novinarima, svedočio o najnovijoj istoriji Kosova. U nastavku donosimo odgovore na neka pitanja gdje se dotakao i politike Slobodana Miloševića, izbacivanja iz partije i procesa koji je vođen protiv njega. Takođe govorio je i o nekim
Nekoliko godina nakon vašeg penzionisanja, jugoslovensko partijsko rukovodstvo je formiralo posebnu komisiju za vašu odgovornost. Postoje dokazi da je među najglasnijim, kritičnijim i najoštrijim svjedocima protiv vas, u razgovorima sa članovima dotične komisije, bio Ali Shukria (Miloševićev saradnik), koji jedini nije dozvolio da se njegovo svjedočenje snimi…?
HODŽA:
Ali Šukrija mi je mnogo dužan. Odmah posle rata imali smo svedočenje jednog Albanca koji je živeo u Turskoj i koji je dao izjavu UDB-i u vezi sa aktivnostima Alija Šukrije. Ta osoba se zove Rafet Brica, iz Mitrovice. Brica je, dakle, svedočio da je Ali Šukrija sarađivao sa Gestapoom i posle oslobođenja streljao jednog Albanca iz Mitrovice. Rafet Brica je izjavio da je Alija možda pucao na osobu iz Mitrovice, kako bi ga sprečio da svedoči o postupcima Alija Šukrija, za koje je znao.
Pošto je ovom prilikom pomenut rad Komisije jugoslovenske partije o mojoj odgovornosti, moram da kažem da sam u svom govoru pred komisijom morao da se branim sam, jer sam bio teško optužen za klevetu i spekulacije. Zaista, da sam znao da će ovako biti, kao što je danas 1994. godine, sigurno bih drugačije sastavio svoju odbranu, jer sam optužen za antisrpsku politiku.
Inače sam degradiran tokom rata, 1944. godine kada sam bio komandant Operativnog štaba UNK Kosova. Promenili su naš glavni štab ne pitajući nas i doneli odluku da ga pripoje Srbiji, odnosno stavili su ga pod komandu SHO UNC Srbije. U međuvremenu, kao komandant SHO Kosova, nikada nisam učestvovao na sastancima Operativnog štaba Srbije i nikada se nisam pozivao.
Kada su 1945. godine došli iz Srbije na Kosovo sa tri štaba, rekli su nam da su došli da očiste Kosovo od balističkih projektila iu ovo vreme vojne uprave svakom Albancu su rekli da je on “neprijatelj”. Vojna uprava je uspostavljena na Kosovu a da ja ništa nisam znao. Obavijestio me je Milladin Popović.
Da li je tačno da je Miladina ubio Haki Taha?
HODŽA: Da, Haki Taha je ubio Miladina Popovića. Hakija sam poznavao iz školskih klupa, jer smo zajedno bili u školi. Uvek je bio zakleti nacionalista.
Da li je Tito znao za zakulisne “Plave knjige”?
HODŽA:
„U „Plavoj knjizi“, srpsko vođstvo je imalo za cilj da ponovo otvori na nivou bivše jugoslovenske federacije diskusiju o ukidanju autonomije Kosova, koja je bila zagarantovana Ustavom iz 1974. godine. Od političara tog vremena, Veselin Đuranović iz Crne Gore bio je najispravniji u odnosu na pitanje Kosova. On i Đemal Bijedić (koji je 18. januara 1977. poginuo u sumnjivoj avionskoj nesreći), takođe, sve do nesreće, konstantno su dobijali poruke od Tita da se brinu za ekonomski razvoj Kosova. Takođe, treba pomenuti i korektan stav crnogorca Veljka Vlahovića, u kontekstu tog vremena.“
Ustav 1974 i razgovor sa Titom
HODŽA:
Prvo da kažem da je čitavo tadašnje srpsko rukovodstvo bilo protiv Ustava Kosova iz 1974. godine, osim srpskog političara Bobija Milosavlevića koji nas je podržavao. Što se Tita tiče, mogu reći da smo s njim nekoliko puta razgovarali o Ustavu iz 1974. godine, ali generalno je Tito pitanje ustavnih promjena prepustio Kardelu, zato smo i radili s njim.
Slovenački političar Eduard Kardel je u vezi sa ustavnim promenama iz 1974. godine bio veoma oprezan u odnosu na interese Srbije i posebno je podržavao štetu od interesa Kosova u korist Srbije. Dakle, bio je veoma oprezan kada su u pitanju težnje, zahtevi i stavovi Srbije, ali je u suštini podržavao, a ne protivio se tim srpskim ciljevima.
Kardeli mi je prilikom susreta sa mnom i mojih pritužbi da treba da bude uporniji u suprotstavljanju srpskim težnjama prema Kosovu rekao: „Fadile, ne možemo da se sukobimo sa Srbijom po pitanju Kosova. Ovo je najveća republika, ovo je srpski narod!
Ali nije samo Kardeli bio zarobljenik ponižavajućeg ubeđenja da je Srbija najveća jugoslovenska republika. Ovaj kompleks su imali i drugi jugoslovenski lideri.
- Na današnji dan umrla partizanska sa kultne fotografije Žorža Skrigina! Zarobljena je ’42. godine, preživjela strahote logora. Ovo je njena životna priča
- Jugoslovenski političar prodao je kuću na moru i u Bijeljini izgradio spomen dom „Crvene pravde“. Šta je nova vlast uradila sa zadužbinom Rodoljuba Čolakovića?
novidani.com