23.maja 1942. godine. u 9:30 h sa piste banjalučkog aerodroma poletio je avion „Potez 25“ iz sastava Zrakoplovstva NDH. Pilot Franjo Kluz je imao zadatak da isporuči 7 pušaka, municiju i konzerve domobranskoj posadi u Sanskom Mostu.
Malo poslije njega uzletio je i drugi avion „Brege 19“ koji je trebao isporučiti 100 kg soli i sanduk municije domobranima u Gornjoj Sanici. Posadu aviona su činili pilot Rudi Čajavec i mehaničar mitraljezac Mišo Jazbec.
Oba aviona su sletjela na aerodrom Urije kod Prijedora. Prijedor je bio oslobođen sedam dana prije i to je u tom trenutku bio najveći slobodni grad u cijeloj okupiranoj Evropi.
Sada su partizani imali vlastitu avijaciju što je do tada bio jedinstven slučaj u svijetu da pokret otpora na okupiranoj teritoriji posjeduje avione. Prebjeg prvih pilota sa avionima u partizane nije bio slučajan već organizirana i brižljivo planirana akcija banjalučkih komunista.
S ranije pripremljenog uzletišta kod sela Međuvođe, Kluz je, s mehaničarom strijelcem Ivicom Mitračićem, izvršio dva borbena leta. Četvrtog lipnja 1942. godine bombama i vatrom iz strojnica napali su, kod Međeđe, ustašku crnu legiju, a 7. lipnja bombardirali su Bosanski Novi i Dvor i bacali letke nad Dubicom i Kostajnicom.
Zbog neprijateljske ofenzive na Kozaru, Kluz i Mitračić prebacili su se 14. lipnja na novo uzletište kod Lušci Palanke. Šestog srpnja 1942. godine, jedan njemački lovac otkrio je i zapalio “Potez 25”, što je onemogućilo dalju akciju prvih partizanskih zrakoplovaca, koji su, u uvjetima neprijateljske nadmoći u zraku, uspjeli održati se punih 45 dana, što je imalo znatan moralni i politički učinak. Ostavši bez zrakoplova, Kluz je ušao u sastav Operativnog štaba za Bosansku krajinu, gdje je ostao sve do studenog 1943. godine, kada se priključio Prvoj zrakoplovnoj bazi u Livnu.
Tragična sudbina
Čajavec je učestvovao na narodnim zborovima, šireći bratstvo hrvatskog i srpskog naroda. Učestvovao je u sastavljanju letka namenjenog domobranskoj vojsci, koji su potpisali partizanski vazduhoplovci. Prvi i jedini ratni let Čajavec i Jazbec izvršili su 4. juna 1942. godine. Oni su nad Banja Lukom bacali letke, a zatim su bombama napali aerodrom Zalužani.
Posle uspešno izvršenog zadatka, u poslednjem naletu nad aerodromom Čajavec je ranjen u koleno, pa je bio primoran da poleti ka oslobođenoj teritoriji. Morao je, međutim, da prinudno sleti kod sela Kadinjana, gde su ga opkolili četnici; posle kraće borbe, Čajavec je izvršio samoubistvo, da ga ne bi živog zarobili.
Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 20. decembra 1951. godine, proglašen je za narodnog heroja.
Kao prvom partizanskom pilotu i iskusnom letaču, Franji Kluzu je bilo povjereno da, kao pratitelj zapovjednika eskadrile bojnika Protića, izvrši prvi borbeni zadatak ove eskadrile, 18. kolovoza 1944. godine.
Od tada iz zračne luke u Cani u Italiji, a kasnije iz baze na oslobođenom otoku Visu, Kluz je izvršio više borbenih letova, napadajući njemačke snage u Dalmaciji i dijelovima Bosne i Hercegovine te osiguravajući lovačku zaštitu partizanskim i savezničkim zrakoplovima.
Poginuo je 14. rujna 1944. godine, kada ga je kao vođu četvorke “spitfirea”, oborila njemačka protuzračna obrana, prilikom napada luke u Omišu.
Spomenik u Međuvođu
Opština Kozarska Dubica je 2012. godine uredila prilaza školskom avionu koji je 1985. godine postavljen u selu Međuvođe kod Kozarske Dubice, lokalitetu na kojem se 1942. godine nalazio prvi partizanski avion.
Na toj lokaciji su se 1942. godine prvim partizanskim avionom prizemljili Rudi Čajavec i Franjo Kluz, te se kasnije počela stvarati partizanska avijacija Narodno-oslobodilačke vojske Jugoslavije.
View Comments (3)