Junak naše današnje priče je Petar „Peko“ Dapčević, čuveni partizanski vojskovođa iz Drugog svjetskog rata, zapovjednik Druge proleterske divizije.
Pre rata se kao dobrovoljac borio protiv fašizma u Španjolskoj, a za vrijeme Drugog svjetskog rata odigrao je ključne uloge u borbama na Neretvi, Sutjesci i u oslobođenju Beograda. Nakon rata je bio general-pukovnik JNA, društveno-politički radnik i ambasador SFRJ.
Peko Dapčević se rodio 25. juna 1913. godine u selu Ljubotinj, kod Cetinja. Potiče iz svećeničke porodice Jovana Dapčevića. Još kao gimnazijalac na Cetinju učestvovao je u dva štrajka, a kao učenik osmog razreda bio je uhapšen zbog aktivnog učešća u manifestacijama omladine i zbog toga je bio hapšen.
Po završetku gimnazije upisao se na Pravni fakultet u Beogradu i ubrzo, u svojoj dvadesetoj godini, 1933. postao član Komunističke partije Jugoslavije.
Tri godine kasnije kasnije vratio se u svoj rodni kraj i kao član Okružnog komiteta KPJ za Cetinje radio je na stvaranju i jačanju partijskih organizacija.
U maju 1937. godine Peko je otišao u Španjolsku, kako bi se u Španskom građanskom ratu borio protiv Frankovih fašističkih snaga. Na frontu Brunete kod Madrida ranjen je u glavu. Na frontu kod Ebra ponovo je ranjen u glavu, a 1938. godine ranjen je treći put u ruku. Za kratko vrijeme napredovao je od desetara do poručnika Španjolske republikanske armije.
Kada je februara 1939. godine nakon poraza Španjolske republikanske armije sa ostalim dobrovoljcima prešao francusku granicu, čekali su ga koncentracioni logori. Reakcija Francuske bacila ga je, zajedno sa ostalim borcima internacionalnih brigada u koncentracioni logor u Angelesu. U logoru je ostao do oktobra 1940. godine. Odmah po povratku u Jugoslaviju uhapšen je u Somboru i sproveden za Crnu Goru, ali je uspio pobjeći sa stanice u Nikšiću. Tu se povezao sa članovima Mjesnog komiteta KPJ za Nikšić i aktivno učestvovao u pripremama za ustanak.
U prvim danima Тrinaestojulskog ustanka nalazio se na funkciji člana Okružnog komiteta KPJ za Cetinje i komandanta Lovćenskog partizanskog odreda. U borbi na Košćelama 15. jula 1941. godine, pod njegovom komandom je uništena motorizirana kolona, a potom i motorizirani bataljon talijanske divizije „Mesina”.
Početkom aprila 1942. godine postavljen je za komandanta Glavnog štaba NOP odreda za Crnu Goru i Boku, a u maju iste godine imenovan je za člana Vrhovnog štaba NOP i DVJ. Od tada do 10. juna, crnogorske jedinice su pod njegovom komandom vodile izuzetno teške borbe na širem području Crne Gore s nekoliko talijanskih divizija, brojnim četničkim jedinicama i snagama crnogorskih separatista.
Kada je, 11. juna 1942. godine formirana Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada, Peko je imenovan za njenog komandanta. Pod njegovom komandom brigada je učestvovala u pohodu na Bosansku Krajinu. Do sredine jula, zauzela je Hadžiće, Gornji Vakuf i vodila borbe na sektoru Bugojna. U augustu je izvršila dva snažna napada na jako utvrđeni Kupres i pretrpjela teške gubitke. Vodila je borbe s jakim Njemačkim snagama na Manjači, zatim je u septembru učestvovala u napadu na Jajce. U oktobru je učestvovala u oslobođenju Mrkonjić-Grada.
Kada su 1. novembra 1942. godine formirane prve divizije NOVJ-a, Peko Dapčević je postavljen za komandanta Druge proleterske divizije.
Od tada do sredine septembra 1943. godine, pod njegovom komandom Druga divizija je učestvovala u najtežim borbama na jugoslavenskom ratištu. Do februara 1943. godine divizija je djelovala na širem graničnom pojasu između Bosne i Dalmacije. U novembru je razbila neprijateljske snage na sektoru Knin-Bosansko Grahovo, 14. decembra oslobodila Livno, potom napala Kupres, oslobodila Šujicu i Duvno.
U vrijeme bitke na Neretvi Druga divizija, je imala veoma važnu ulogu. U februaru je učestvovala u oslobođenju Posušja i Imotskog, prodrla u dolinu Neretve, oslobodila Drežnicu i Jablanicu, i dijelom snaga učestvovala u napadima na Konjic. Herojstvo njenih boraca i uspjesi štaba i komandanta posebno su došli do izražaja u teškim borbama krajem februara i početkom marta 1943. godine.
Glavnina snaga divizije učestvovala je u odbrambenim borbama na pravcu Gornji Vakuf-Prozor i u čuvenom protuudaru kod Gornjeg Vakufa, a drugi dio snaga je vodio teške odbrambene borbe na Neretvi. Druga proleterska divizija je prva forsirala Neretvu, marta 1943. godine i zadala snažan udar četnicima. U suradnji sa Prvom divizijom, Druga divizija je forsirala Drinu, razbila jake talijansko-četničke snage i oslobodila sjevernu Crnu Goru.
AVO DRLJEVIĆ I PEKO DAPČEVIĆ (Foto: Arhiv)
U vrijeme Pete neprijateljske ofenzive, Druga divizija je najprije vodila teške borbe sa Prvom njemačkom brdskom divizijom, na sektoru Mojkovca i Kolašina, potom učestvovala u stvaranju mostobrana na Vučevu i u teškim borbama na Javorku Pivskom. U borbama u dolini Sutjeske njene brigade su igrale odlučujuću ulogu u napadima na Košur i u odbrani na Barama. U vrijeme proboja na Zelengori izuzetno značajne su odbrambene borbe na Ljubinom grobu i Košuti, i prodor prema komunikaciji Foča-Kalinovik.
Oktobra 1943. godine Peko je postao komandant Drugog udarnog korpusa NOVJ. Pod njegovom komandom korpus je postao jedna od najjačih jedinica NOVJ-a. U jesen 1943. godine učestvovao je u oslobođenju većeg dijela teritorije Crne Gore, Hercegovine i Sandžaka.
Jula 1944. godine Peko je imenovan za komandanta Operativne grupe divizija, s kojom je prodro u Srbiju i oslobodio znatnu teritoriju u slivu Južne i Zapadne Morave. Septembra 1944. godine komandovao je Prvom armijskom grupom, koja je izvela operacije za oslobođenje zapadne Srbije i Šumadije i Beogradsku operaciju.
Prvog januara 1945. godine Peko Dapčević je imenovan za komandanta Prve armije JA. Prva armija je vodila borbe na Sremskom frontu i 12. aprila izvršila proboj. U završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije armija je oslobodila dio Hrvatske, prodrla u Sloveniju i sa Trećom armijom na sektoru Celje-Maribor razbila i zarobila glavne njemačke i kolaboracionističke snage, pod komandom generala Aleksandera Lera, koja je brojala 300.000 vojnika.
Narodni heroj Petar Dapčević neko vrijeme bio je ambasador Jugoslavije u Grčkoj, a pored vekolig broja diplomatskih misija i funkcija, ostaće upamćen i kao jedan od osnivača sportskog društva „Partizan“.
Jedan od najvećih heroja u povijesti Crne Gore i bivše Jugoslavije, umro je na današnji dan 1999. godine u Beogradu.
Mreža-mira.net