Lideri EU saglasili su se večeras da uvedu dodatne sankcije Bjelorusiji, uključujući i ekonomske, te su pozvali svoje aviokompanije da izbjegavaju bjeloruski vazdušni prostor.
Lideri su, takođe, najavili da će bjeloruskim aviokompanijama zabraniti pristup vazdušnom prostoru EU i aerodromima.
Na sastanku u Briselu, 27 lidera članica bloka zatražilo je hitno oslobađanje opozicionara Romana Protaseviča i njegove djevojke Sofije Sapege, kao i istragu Međunarodne organizacije za civilno vazduhoplovstvo u vezi sa jučerašnjim incidentom kada je Bjelorusija prisilila da avion Ryanaira sleti u Minsk.
Lideri EU su izrazili solidarnost sa Litvanijom koja je najavila da protjeruje bjeloruskog ambasadora i sve diplomate kao odgovor Minsku, koji je ranije naložio izaslaniku ove baltičke države da napusti zemlju.
Ministri vanjskih poslova i drugi ministri EU sada će dobiti zadatak da formalizuju ove političke odluke koje je najavio Barend Leyts, portparol predsjednika Evropskog vijeća Charlesa Michela, poslije dvosatnih razgovora.
Zašto je Bjelorusija riskirala bijes svijeta da bi uhapsila aktivistu?
Na bjeloruskom jeziku, „prizemljiti“ može značiti i „uhapsiti“.
Bjeloruski predsjednik Aleksander Lukašenko u nedjelju je podigao borbeni avion kako bi prisilio putnički avion na slijetanje u Minsk zbog „prijetnje bombom“, koja je, kako se ispostavilo, bila lažna.
Avion Ryanaira na putu za Litvaniju, sletio je u bjeloruski glavni grad, gdje je policija uhapsila novinara Romana Protaševiča zbog navodne umiješanosti u „ekstremizam“.
„Pogubit će me ovdje“, navodno je užasnuti Protaševič rekao saputniku iz aviona, dok su policajci bili na putu da ga izvedu iz aviona.
Možda je upravu, jer „ekstremizam“ se kažnjava smrću u Bjelorusiji, posljednjoj evropskoj državi u kojoj se osuđenici na smrt ubijaju u zoru, klečući na koljenima, sa cijevi prislonjenom na potiljak.
Čak i ostalim žrtvama Lukašenkovih političkih čistki, cijela operacija se činila neljudskom.
„Kako možeš podići borbeni avion da prizemljiš putnički avion? Tako se ljudi ne ponašaju“, kaže Al Jazeeri Juri Bandaževski, bjeloruski naučnik.
Bandaževski je i sam morao pobjeći u Ukrajinu jer su njegova istraživanja o posljedicama černobilske nuklearne nesreće u Bjelorusiji bila kontradiktorna zvaničnim podacima.
Zašto je, dakle, 66-godišnji bjeloruski lider tako očajnički želio „prizemljiti“ Protaševića, 26-godišnjaka koji je rođen godinu nakon što je Lukašenko došao na vlast?
I šta ovo „prizemljenje“ znači za bivšu sovjetsku i još uvijek duboko „sovjetiziranu“ istočnoevropsku državu od deset miliona stanovnika?
Protaševič je protestovao protiv Lukašenka čak i dok je bio tinejdžer. Izbačen je s fakulteta i pobjegao u Poljsku, plašeći se da će biti uhapšen.
Prošle godine, bio je urednik Nexte, Telegram i YouTube kanala koji je pokrivao i pomagao masovne i mjesecima duge protete opozicije koji su uslijedili nakon šestog izbora Lukašenka za predsjednika u avgustu 2020.
Nazvan je „posljednjim evropskim diktatorom“, a njegovi protivnici i zapadne vlade većinu njegovih izbornih pobjeda smatraju „namještenim“ i „nepoštenim“.
Lukašenkova vladavina mnogima u Evropi čini se „analognom“, a Nexta je bio njegov najgori digitalni i generacijski neprijatelj.
Platforma kao pomoć demonstrantima
Ovaj kanal počeo je s radom 2015., kao platforma za muzičke spotove, no, jedna od pjesama, nazvana „Bez izbora“, opisala je Lukašenkove predsjedničke kampanje i odmah privukla pažnju sigurnosnih agencija.
Kanal je počeo objavljivati politiziran sadržaj, poput videa o smrtnoj kazni u Bjelorusiji koji je zabilježio više od 5,5 miliona pregleda.
Nakon što su počeli protesti protiv Lukašenka u avgustu 2020., Next je postala njegova sljedeća meta.
Na Nexti, svako je mogao, bez objave imena, postavljati poruke, fotografije ili videa, što je bilo najefektnije oruđe za stotine hiljada demonstranata koji su protestovali protiv Lukašenka i suočavali se sa policijom, koja je tukla, pritvarala i mučila učesnike.
Zahvaljujući Nexti, mogli su saznati ide li policija prema njima, mogli su se regrupisati ili saznati jesu li njihovi prijatelje odvedeni i šta im se dogodilo.
Kanal je bio simbol potencijalne digitalne pobjede nad političkim dinosaurom, a Protašević je bio dio toga.
U avgustu i septembru, Lukašenkova administracija bila je u naizgled lošoj poziciji. Njegovi ključni saradici – radnici iz državnih i kompanija i fabrika iz sovjetske ere, čije su plate skromne, ali stabilne“ – prodružili su se protestima ili počinjali štrajkove.
No, nedostajao im je lider.
Potencijalna nada i politički početnik, Svetlana Tihanovskaja, koja je na izborima zabilježila rezultat od 10 posto glasova, pobjegla je u susjednu Litvaniju, a ostali, iskusniji lideri, nisu se usuđivali vratiti se u Bjelorusiju i voditi proteste.
Mete Lukašenkovog gnjeva
U oktobru, sud u Minsku Nextu je proglasio „ekstremističkom“, a njegove uposlenike „teroristima“.
Operacija prizemljenja aviona radi hapšenja Protaseviča, možda djeluje neracionalno. Protesti su ugušeni, opozicioni lideri u egzilu djeluju bespomoćno, nemoćni da zaustave progone ili započnu ove proteste.
Cijeli tim kanala Nexta preselio je u Poljsku, dok su članovi njihovih porodica iskusili Lukašenkov gnjev.
Protaševičevom ocu, umirovljenom pukovniku, vladinim dekretom je oduzet čin.
Nekim Bjelorusima koji su odrastali pod Lukašenkom, prizemljenje aviona čini se kao lična osveta.
„Ovo je luda, slijepa osveta“, kaže Jan Kadkevič, bjeloruski IT ekspert koji živi u Izraelu.
Lukašenko „ neće stati dok se zaustavi nekoga ko mu se usprotivio“, dodaje.
Analitičari tvrde da je bjeloruska akcija poslala dvije poruke.
„Ovo je politička poruka – bjeloruskim političkim migrantima nove generacije, a u drugu ruku, i njegovim pristalicama“, kaže za Al Jazeeru Igor Tiškevič, bjeloruski analitičar koji živi u Ukrajini.
„Poruka je da je vlada snažna i da može doprijeti do svakoga“, dodao je.