Izbori u Gruziji koji su održani u nedelju i na kojima su zvanični rezultati bili potpuno oprečni u odnosu na dvije nezavisne izlazne ankete otvorili su pitanje regularnosti takvih izbora a protesti koji su počeli sinoć pokrenuli su dežurne teoretičare “obojenih revolucija” kojih ćemo se naslušati narednih dana.
Ključno pitanje koje treba postaviti jeste zašto se u državama “Ruskog svijeta” vlast nikad nije promijenila na izborima? Da li su izbori fer i pošteni i ako jesu zašto opozicija nikad nije pobijedila? Da li je narod u tim državama zaista zadovoljan i ako jeste zašto iz njih bježi glavom bez obzira?
Na koncu svega, zašto svaki režim koji nikad nije izgubio izbore progoni paranoja od “obojene revolucije”. Možda zato što je kroz kontrolu medija, opozcije, zabranu nevladinih organizacija, pritiske na birače, crtanje izbornih jedinica i na kraju manipulacije na brojanju glasova, uništena svaka mogućnost da se vlast promijeni na izborima.
Kako izgledaju izbori
Izbori u ovim državama imaju jednu zajedničku crtu a to je da se vlast kakva god bila ne može promijeniti. Sve se odvija po gotovo isom modelu koji karakterišu:
- Ograničen pristup opozicije medijima – Mediji su pod kontrolom vlasti, što znači da opozicija nema jednak pristup kako bi mogla efikasno dopreti do birača. Ovo je posebno izraženo u ruralnim sredinama, gde je uticaj državnih medija još snažniji.
- Manipulacija izbornim procesom – Autoritarne vlasti često manipulišu izbornim sistemom putem izborne prevare, zastrašivanja birača i falsifikovanja rezultata. Ove prakse omogućavaju vlastima da spreče opoziciju da stekne značajan broj glasova u celokupnoj zemlji.
- Kontrola nad izbornim komisijama i nedostatak posmatrača – Izborne komisije su pod kontrolom režima, dok se nezavisnim posmatračima ograničava pristup. Time vlast osigurava da proces ostane pod njenom kontrolom, što ograničava fer konkurenciju.
- Pritisak na javne službenike i zavisnost od državnih resursa – Stanovništvo, naročito u manjim sredinama, zavisi od državne pomoći i radnih mesta u javnom sektoru, pa se na njih vrši pritisak da glasaju za vladajuću stranku, iz straha da ne izgube posao ili resurse.
U ovim državama izbori se redovno održavaju ali se vlast nikada nije promijenila osim u slučajevima kada se radi o prenosu vlasti sa oca na sina ili na unapred izabranog nasljednika.
Rusija
Iako se u Rusiji redovno održavaju izbori nikad se ništa nije pšromijenilo, postoje brojni izvještaji o manipulacijama, pritiscima na opozicione stranke, i kontrolom medija. Vladimir Putin ima apsolutnu vlast od 1999. godine koju mu je predao njegov prethodnik Boris Jeljcin.
Od velikih protesta opozicije 2012. godine ruska vlast je donijela niz represivnih zakona kojima je suzbiula slobodu medija i udruživanja a samim tim i mogućnost za ozbiljnije djelovanje opozicije.
Poslednji pokušaj opozicije da nešto uzradi na izborima viđen je 2019. na izborima za Moskovsku dumu kada su opozicone stranke kojima je zabranjeno učešće pozvale svoje pristalice da glasaju za kandidate dozvoljenih opozicionih partija koje su često optuživane da su pod kontrolom režima.
Ishod izbora na tragikomičan način oslikao je ruski izborni sustav gdje se izborne jedinice kroje onako kako vlasti odgovara (takozvani gerrymandering) .Tako je opozicija sa preko 900.000 glasova dobila 20 mandata a Putinova stranka 495 000 glasov 25 mandata i apsolutnu većinu.
Od tada nije bilo ozbiljnijih pokušaja opozicionog organizovanja za izbore a brojnim kandidatima narednih godina onemogućeno je da se uopšte kandiduju.Putinov režim u međuvremenu nastavio je sa hapšenjem i progonom svojih kritičara što se drastično ubrzalo nakon početka invazije na Ukrajinu.
Belorusija
Predsjednik Aleksandar Lukašenko je na vlasti od 1994. godine i uz široko rasprostranjene optužbe za manipulaciju izbora i represiju opozicije zadržava vlast. Izbori su redovno kritikovani od strane međunarodnih organizacija zbog nepoštenih uslova i ograničenja za opoziciju.
Nakon poslednjih izbora kojima su prethodili najmasovniji protesti protiv vlasti vodeći opozicioni lideri su utamničeni ili su nastavili djelovanje iz inostranstva.
Azerbejdžan
Porodica Alijev drži vlast od 1993. godine, najprije Hajdar Alijev, a zatim njegov sin Ilham. Izbori su često pod kontrolom režima, dok su nezavisni kandidati i opozicija pod velikim pritiskom, što praktično onemogućava fer takmičenje
Kazahstan
Nursultan Nazarbajev je bio na vlasti od 1991. do 2019. godine, nakon čega je vlast prešla na Kassym-Jomarta Tokajeva. Nazarbajev i dalje zadržava značajan uticaj, a opozicija se suočava s ograničenjima, zbog čega se izbori ne smatraju poštenim i slobodnim
Tadžikistan
Emomali Rahmon je predsjednik od 1992. godine, a opozicija se suočava s ograničenjima i represijom, što onemogućava prave promjene vlasti putem izbora. Međunarodne organizacije često kritikuju izborne procese u ovoj zemlji zbog nejednakih uslova
Turkmenistan
Nakon nezavisnosti od Sovjetskog Saveza, Turkmenistan je pod čvrstom kontrolom autoritarnih lidera. Saparmurat Nijazov bio je predsednik do svoje smrti 2006, a njegov naslednik, Gurbanguli Berdimuhamedov, zadržao je istu vrstu čvrstog režima. Izbori su često kontrolisani, a opozicija je gotovo nepostojeća.,
Uzbekistan
Vlast se u Uzbekistanu gotovo nikada nije menjala kroz demokratske izbore od sticanja nezavisnosti 1991. godine. Prvi predsednik, Islam Karimov, bio je na vlasti od 1991. do svoje smrti 2016. godine, sa učvršćenom autoritarnom vladavinom i kontrolom nad medijima i opozicijom.
Nakon Karimova, Šavkat Mirzijojev preuzeo je predsedništvo i od tada dominira političkom scenom, iako je obećao reforme i delimičnu liberalizaciju. Međutim, i dalje se smatra da izbori nisu potpuno slobodni i fer, jer postoji ograničenje u pristupu opozicionih partija i medija.
Teritorije pod kontrolom Rusije
- Donjecka Narodna Republika (DNR) i Luganska Narodna Republika (LNR) – Ove dve teritorije u istočnoj Ukrajini proglasile su nezavisnost 2014. godine uz rusku podršku, a od 2022. formalno su anektirane od strane Rusije. Vlasti u DNR i LNR organizuju izbore, ali su oni pod velikim uticajem Rusije, a opozicija je praktično eliminisana ili zabranjena. Izbori su međunarodno nepriznati, a vlasti su u bliskom savezu s Moskvom
- Krim – Nakon aneksije 2014. godine, Rusija je sprovela lokalne izbore na Krimu, ali su ovi izbori nepriznati od strane Ukrajine i međunarodne zajednice. Izbori su organizovani pod ruskim zakonima i uslovima, a prava opozicije i ukrajinskih građana su ograničena
- Južna Osetija i Abhazija – Ove teritorije su se odvojile od Gruzije 1990-ih, a Rusija ih podržava kao nezavisne države. Iako održavaju sopstvene izbore, rezultati su pod velikim uticajem Moskve, koja kontroliše ključne aspekte političkog života i bezbednosti u ovim regionima. Ove teritorije nisu priznate od strane većine sveta, uključujući Gruziju
- Pridnjestrovlje (Transnistrija) – Pridnjestrovlje, separatistička oblast Moldavije, ima sopstvenu vladu i redovno održava izbore. Ipak, izbori nisu u potpunosti slobodni, jer je vlast blisko povezana s Rusijom, koja održava vojno prisustvo u regionu i podržava status quo. Ova teritorija nije međunarodno priznata kao nezavisna država
Države koje se okreću prema Rusiji
Slični trendovi manipulacija izbornim procesom dešavaju se i u evropskim državama na kojima su desničarske stranke bliske Kremlju preuzele vlast na demokratskim izborima. Orbanova stranka Fidez od 2010. nije izgubila izbore dok pomenuti Gruzijski san vlada od 2012. a svake izbore prate optužbe za krađu glasova.
Izuzetak je što je opozicija u Gruziji uspjela dobiti predsjedničke izbore pa se Gruzijski sasn odlučio ukinuti građanima mogućnost da direktno biraju predsjednika. Novi će se izabrati u parlament ove godine.
Tamo gdje je promjena vlasti na izborima gotovo nemoguća često dolazi do protesta i masovnog iskazivanja nezadovoljstva a prilično uspješna propagandna mreža desničarskih medija bliskih Kremlju godinama razvija teorije “obojenih revolucija”.
Ukratko tamo gdje se vlast nikad nije promijenila na izborima svaki protesti pa i namjanji proglašavaju se “obojenom revolucijom” do mjere kada ta paranoja počinje samu sebe da ostvaruje.
Strah od protesta
Smjena vlasti u Ukrajini koja je od 2010. imala pro ruskog predsjednika Viktora Janukoviča upalila je sve alarme u Kremlju i njegovim saveznicima. Protesti na Euromajdanu i strah od njihovog prelijevanja u pomenute države izazvale su sveopštu paranoju u režimima koji nikada nisu izgubili izbore.
Takođe treba podsjetiti da je Kirgistan je imao relativno dinamičniju političku scenu s nekoliko promena vlasti kroz izbore i revolucije. Prva smena dogodila se 2005. godine tokom Revolucije lala, kojom je svrgnut Askar Akajev, predsednik od sticanja nezavisnosti.
Kasnije, 2010. godine, došlo je do još jedne revolucije, tokom koje je svrgnut predsednik Kurmanbek Bakijev. Kirgistan je tako postao jedina zemlja u centralnoj Aziji s promenama vlasti kroz izbore i ustavne reforme, iako su politička previranja i nemiri česti, uz optužbe za korupciju i manipulaciju.
Protesti u Kazahstanu u januaru 2022. godine samo mjesec dana prije invazije na Ukrajinu naveli su Putina da pošalje vojsku i pomogne tamošnjim vlastima u gušenju protesta. Demonstranti su rušili kipove Nursultana Nazarbajeva a vlast je požurila vratiti ime glavnog grada iz Nursultan u Astana kako bi umirila proteste. Strah od ovog scenario širio se Rusijom, Bejlorusijom i Centralnom Azijom.
S obzirom da je Putin u samoj Rusiji odavno onemogućio bilo kakav vid demokratskog otpora i promjene vlasti na izborima, uspjeh revolucije u Ukrajini 2014. godine i strah od njenog prelijevanja u Rusiju za vlast je bio prvorazredni politički problem.
Jer imati u susjednoj i nekad bratskoj državi iz koje vijesti putuju svakodnevno, demokratske izbore na kojima se predsjednik promijenio nakon samo četiri godine i ne prenosi se vlast sa oca na sina radi “očuvanja stabilnosti”, predstavlja veliki izazov za autoritarni model vladavine u ovom dijelu svijeta.
Zašto se vlast plaši od obojene revolucije
Revolucije ruža u Gruziji (2003), Narandžaste revolucije u Ukrajini (2004) i Revolucije lala u Kirgistanu (2005) su pokazale da masovni protesti i međunarodna podrška mogu svrgnuti autoritarne režime, zbog čega se sličan scenario vidi kao realna pretnja u drugim zemljama s ograničenim demokratskim praksama.
kao i svugdje u svijetu i u ovim režimima gdje po rezultatima izbora ispada da je “narod zadovoljan” često postoje nagomilani problemi, poput korupcije, ekonomskih teškoća i nepravde, koji povećavaju mogućnost masovnog nezadovoljstva.
U državama gde je izborni sistem manipulisan, opozicija ima ograničen pristup medijima i gde su osnovne slobode ograničene, obojene revolucije se često vide kao jedini realan način za promenu vlasti. Građani, lišeni mogućnosti da mirno i slobodno biraju svoje lidere, posežu za masovnim protestima i revolucijama kao poslednjim sredstvom za promenu.
Ono što se od 2014. godine dogodilo u Ukrajini je upravo onaj crni scenario “obojene revolucije” kojim su ruski nacionalisti plašili svoje građane. Veliki dio Ukrajine govori ruski jezik i zapravo se radi o istom kulturnom i jezičnom prostoru.
Barijere uopće nema, sve je međusobno povezano. Dakle, sve što se događa u Ukrajini odmah će se odraziti na Rusiju, u javnom diskursu u masovnom mišljenju, u načinu razmišljanja ljudi. Dakle, najgori scenarij je jasno drugačiji i funkcionalni sustav u Ukrajini kao potencijalni model za Rusiju.