Kada je Adolf Hitler preuzeo vlast 30. januara 1933. godine, Njemačka je još uvijek bila demokratska republika. Međutim, u manje od godinu dana, kroz kombinaciju nasilja, manipulacije i pravnih manevara, on je eliminisao opoziciju, zabranio političke stranke i uspostavio totalitarnu diktaturu.
S obzirom da su danas širom svijeta prisutne slučne tendencije, evo osam ključnih koraka kojima je Hitler u kratkom roku sve to postigao.
1. Zabrana komunista i početak represije (februar-mart 1933.)
Komunistička partija Njemačke (KPD) bila je najveći protivnik Hitlerove vladavine. Hitler i nacisti su ih smatrali egzistencijalnom prijetnjom, jer su komunisti imali značajnu podršku među radnicima i antifašističkim grupama.
Ključni trenutak u eliminaciji komunista bio je požar Rajhstaga 27. februara 1933. godine, za koji su nacisti odmah optužili KPD. Bez dokaza, tvrdili su da je to početak komunističkog ustanka i koristili su incident da sprovedu masovna hapšenja komunističkih lidera i aktivista.
Već 28. februara, Hitler je progurao Uredbu o zaštiti naroda i države, kojom su suspendovane građanske slobode. Policija je bez sudskih naloga mogla da hapsi i zatvara koga god je smatrala neprijateljem režima. Oko 4.000 komunista uhapšeno je u prvim danima nakon požara, uključujući vođe KPD-a.
Na izborima u martu 1933. godine, komunisti su formalno osvojili mjesta u parlamentu, ali su ubrzo njihovi mandati poništeni, a partija potpuno zabranjena. Time je eliminisana prva velika prepreka Hitlerovoj vlasti.
2. Zakon o punomoćima – kraj parlamentarne demokratije (23. mart 1933.) i likvidacija nezavisnog pravosuđa
Iako su nacisti pobijedili na izborima u martu, nisu imali apsolutnu većinu. Da bi osigurao neograničenu moć, Hitler je predložio Zakon o punomoćima, koji bi vladi dao pravo da donosi zakone bez saglasnosti parlamenta.
Da bi zakon prošao, Hitleru je bila potrebna dvotrećinska većina. Pošto su komunisti već bili uklonjeni, pritisnuo je katoličku stranku Zentrum i konzervativce da glasaju za zakon, obećavajući im zaštitu. Međutim, istovremeno su nacisti zastrašivali poslanike – SS i SA trupe bile su prisutne tokom glasanja.
Zakon je usvojen 23. marta 1933. godine, i time je Hitler faktički postao diktator. Od tog trenutka, nije bilo potrebe za parlamentarnom debatom – on i njegov kabinet mogli su donositi zakone bez ograničenja.
Osim što je eliminisao političku opoziciju, kontrolisao medije i uništio sindikate, Hitler je znao da ne može vladati potpunom silom dok god pravosuđe ostaje nezavisno. Sudije su još uvijek bile podložne ustavu Vajmarske Republike i nisu bile automatski lojalne nacističkoj vlasti.
Obračun sa sudovima
Njegov prvi korak bio je stvaranje specijalnih sudova koji su zaobilazili postojeći pravosudni sistem. 24. marta 1933. godine, samo dan nakon što je dobio diktatorska ovlaštenja kroz Zakon o punomoćima, formirao je Specijalne sudove (Sondergerichte), čiji je zadatak bio da sude “neprijateljima države”.
Ovi sudovi su radili bez porote, nisu priznavali pravo na žalbu i brzo su donosili smrtne kazne. U aprilu 1934. godine osnovao je Narodni sud (Volksgerichtshof), koji je bio isključivo nacistički sud, dizajniran da eliminiše opoziciju. Tu su suđeni politički protivnici, uključujući socijaliste, komuniste, pa kasnije i oficire koji su pokušali da ga svrgnu. Ovaj sud je imao stopu osuđujućih presuda od 90%, a smrtna kazna je često bila jedini ishod.
Da bi osigurao lojalnost postojećih sudova, Hitler je sproveo “čišćenje pravosuđa”, uklonivši sve sudije i tužioce koji nisu bili odani nacistima. Donošenjem Zakona o obnovi državne službe (7. april 1933.), iz sudstva su izbačeni svi Jevreji i oni koji nisu podržavali režim.
Rezultat je bio pravni sistem koji je služio samo Hitlerovim interesima – sudovi više nisu štitili građane, već su postali alat za eliminaciju protivnika režima.
3. Likvidacija sindikata, medija nevladinih organizacija (maj 1933.)
Nakon što je eliminisao komunističke i socijalističke partije, Hitler se okrenuo sindikatima, koji su bili ključni faktor u organizaciji radničkog otpora.
2. maja 1933. godine, svi sindikalni uredi su zauzeti, a njihovi lideri uhapšeni. Umjesto nezavisnih sindikata, Hitler je formirao Njemački radnički front (DAF), pod kontrolom nacista. Ovo je značilo da radnici više nisu imali nikakvu zaštitu i da su morali da rade pod nacističkim pravilima.
Nevladine organizacije koje su bile povezane sa ljevicom ili demokratijom također su zatvorene ili integrisane u nacistički sistem. Ovo je bila ključna faza u uništenju civilnog društva.
Hitler je znao da političke stranke nisu jedine koje mogu organizovati otpor protiv režima. Nezavisne nevladine organizacije (NVO), sindikati i građanske inicijative imali su veliki uticaj u Vajmarskoj Republici.
One su često bile povezane sa ljevičarskim pokretima, crkvom ili intelektualnim krugovima, i mogle su mobilisati društvo protiv nacističke vlasti. Zato je Hitler ubrzo nakon dolaska na vlast pokrenuo kampanju eliminacije NVO sektora, optužujući ih za “subverzivne aktivnosti” i strano finansiranje.
Zabrana SPD-ove radničke fondacije “Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold”
Jedna od prvih nevladinih organizacija koju je Hitler zabranio bila je Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold, koja je bila povezana sa Socijaldemokratskom partijom (SPD). Ova organizacija osnovana je još 1924. godine i imala je milionsko članstvo, uglavnom sastavljeno od radnika i veterana Prvog svjetskog rata. Njihov cilj bio je zaštita demokratije i borba protiv radikalnih desničarskih pokreta – uključujući naciste.
Hitler je odmah po dolasku na vlast označio Reichsbanner kao “organizaciju izdajnika” i optužio ih da rade u interesu “stranih sila”. Nacistički propagandni mediji tvrdili su da Reichsbanner dobija novac od “međunarodnih židovskih bankara” i Kominterne (internacionalne mreže komunističkih partija).
Početkom 1933. godine, SA jedinice su upadale u njihove kancelarije, uništavale arhive i hapsile aktiviste. Do jula 1933. organizacija je potpuno zabranjena, a mnogi članovi su završili u koncentracionim logorima.
Likvidacija njemačkog ogranka Rotary kluba
Druga značajna nevladina organizacija koju je Hitler ukinuo bio je Rotary Club Deutschland – njemački ogranak međunarodne organizacije Rotary International. Rotary klubovi su okupljali preduzetnike, intelektualce i humanitarce sa ciljem podrške obrazovanju, zdravstvu i socijalnoj pravdi.
Međutim, nacisti su smatrali da su ovi klubovi “sumnjivi” zbog njihove međunarodne povezanosti i liberalnih vrijednosti. Hitlerov ministar propagande, Joseph Goebbels, tvrdio je da je Rotary povezan sa masonskim ložama i međunarodnim finansijerima, što je bila kodna fraza za “jevrejske bankare”. Već 1933. godine Rotary je stavljen pod nadzor Gestapoa, a do 1937. godine svi njemački ogranci su zatvoreni.
Mediji
Hitler je odmah po dolasku na vlast 1933. godine preuzeo potpunu kontrolu nad njemačkim medijima kroz kombinaciju zabrana, kupovina i propagande.
- Zabrana opozicionih medija – Prvi na udaru bili su socijalistički i komunistički listovi, poput Vorwärts (glasila Socijaldemokratske partije) i Die Rote Fahne (komunističkog lista). Ovi mediji su zabranjeni odmah nakon požara u Reichstagu, a njihovi novinari su hapšeni ili protjerani.
- Uništavanje nezavisnih novina – Nezavisni liberalni i katolički mediji, poput Frankfurter Zeitung i Germania, stavljeni su pod pritisak i cenzuru. Neki su morali sami da se ugase, dok su drugi prešli u ruke režima.
- Kupovina i nacionalizacija – Mnogi veliki izdavači, poput Ullstein Verlag, koji je imao popularne dnevne novine, bili su prisiljeni da prodaju svoje medije nacističkim simpatizerima ili direktno nacističkoj partiji.
- Totalna kontrola kroz Ministarstvo propagande – Hitler je preko Josepha Goebbelsa osnovao Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda, koje je preuzelo sve medije. Do 1935. godine, sve radio-stanice, novine i filmske kuće bile su pod nacističkom kontrolom.
Kombinacija brutalnih zabrana i postepenog preuzimanja privatnih medija omogućila je Hitleru da u roku od samo dvije godine eliminiše svaku nezavisnu informaciju i pretvori njemačke medije u propagandni aparat režima.
- Protesti u Gruziji zbog ruskog zakona pokrenuli novi talas teorija zavjere – NVO nisu strani agenti u SAD-u, njihov zakon se primjenjuje na lobiste
- Ko je oligarh koji je “smislio” zakon o stranim agentima u Gruziji.
- Ambasador Rusije podržao Dodikove zakone o kleveti i stranim agentima
Optužbe za strano finansiranje
Hitler je koristio istu retoriku protiv nevladinih organizacija kakvu danas koriste mnogi autoritarni lideri – tvrdio je da su finansirane iz inostranstva i da rade protiv nacionalnih interesa.
- Komuniste i sindikate optuživao je da ih finansira Sovjetski Savez.
- Liberale i humanitarne organizacije optuživao je da ih finansiraju Jevreji i zapadne sile.
- Crkvene organizacije optuživao je da primaju novac iz Vatikana i da podrivaju njemačku državu.
Ova propaganda imala je dvostruki cilj:
- Označiti sve kritičare režima kao strane agente i izdajnike.
- Pripremiti javnost za njihovu zabranu i likvidaciju.
4. Zabranjivanje svih političkih stranaka (jul 1933.)
Hitler je sljedeći cilj imao eliminaciju višepartijskog sistema. Socijaldemokratska partija (SPD), koja je bila najveća opoziciona stranka nakon zabrane komunista, zvanično je zabranjena 22. juna 1933. godine.
U julu, donesen je zakon koji je NSDAP proglasio jedinom legalnom strankom u Njemačkoj. Sve ostale stranke su se raspustile ili su bile prisiljene na gašenje. Do novembra 1933. godine, održani su lažni izbori na kojima su birači mogli glasati samo za naciste.
5. Noć dugih noževa – eliminacija prijetnji unutar režima (30. juni – 2. juli 1934.)
Iako je Hitler imao potpunu kontrolu nad državom, unutar nacističkog pokreta postojala je ozbiljna prijetnja – Ernst Röhm i njegove paravojne trupe SA (Sturmabteilung). SA su bile radikalnije od Hitlera i zahtijevale nastavak „revolucije“, uključujući ekonomsku politiku protiv bogatih elita.
Hitler je odlučio da eliminiše Röhma i ostale disidente u krvavoj čistki poznatoj kao Noć dugih noževa. Između 30. juna i 2. jula 1934. godine, stotine SA lidera su ubijene, a hiljade uhapšene. Ovo je bio ključni trenutak kada je Hitler osigurao podršku vojske i potpuno učvrstio svoju vlast.
6. Smrt Hindenburga i preuzimanje potpune vlasti (2. avgust 1934.)
Konačan korak ka totalitarizmu bio je kada je 2. avgusta 1934. godine umro predsjednik Hindenburg. Umjesto da se održe novi izbori, Hitler je spojio funkcije kancelara i predsjednika, proglasivši se „Führerom“ Njemačke.
Od tog trenutka, imao je neograničenu moć, a svi državni službenici i vojnici morali su mu polagati zakletvu na vjernost.
7. Nacističke paravojne grupe i teror na ulicama
Dok je zvanična policija imala formalnu ulogu u održavanju reda, Hitler se mnogo oslanjao na paravojne grupe – SA (Sturmabteilung) i SS (Schutzstaffel).
SA (Jurišni odredi) bili su prvi Hitlerovi nasilnici, sastavljeni od radikalnih veterana Prvog svjetskog rata i mladih nacista. Od 1930. do 1933. godine, SA su koristili ulično nasilje, prebijanja i zastrašivanje da bi uništili političku opoziciju. Napadali su sastanke socijalista i komunista, razbijali štamparije opozicionih novina i ubijali političke protivnike.
Poslije preuzimanja vlasti, SA su nastavili sa terorom, ali sada u koordinaciji sa državnim institucijama. Početkom 1933. godine, SA je postavio prve koncentracione logore, gdje su bez suđenja zatvarali komuniste, socijaliste i Jevreje.
Međutim, kada je Hitler ojačao, SA mu je postala smetnja – htjeli su nastavak revolucije i previše su se osilili. Zato je u junu 1934. godine Hitler pokrenuo Noć dugih noževa, gdje je dao SS-u nalog da pobije vođe SA, uključujući Ernsta Röhma.
SS (Zaštitni odredi) su nakon toga postali Hitlerova glavna sila represije. Pošto su bili pod direktnom kontrolom Heinricha Himmlera, SS je izrastao u organizaciju koja je upravljala koncentracionim logorima, organizovala tajne operacije i likvidirala protivnike režima.
Iako su formalno postojale policija i vojska, Hitler je koristio paravojne grupe za nasilje koje nije bilo pravno regulisano. To mu je omogućilo da se obračunava sa neprijateljima bez formalnih suđenja, uz potpunu nekažnjivost.
Zašto je ovo važno
Iako se kontekst 1933. godine razlikuje od današnjeg vremena, mehanizmi kojima se demokratije urušavaju ostaju slični. Manipulacija krizama, vanredno zakonodavstvo, gušenje medija, zastrašivanje opozicije i postupno ograničavanje građanskih sloboda – sve su to taktike koje autoritarni lideri koriste i danas.
U mnogim zemljama širom svijeta vidimo kako populistički lideri pokušavaju koncentrisati vlast u svojim rukama, napadajući nezavisne institucije, delegitimišući opoziciju i ograničavajući slobodu medija. Lekcija iz 1933. godine je jasna: demokratija ne nestaje preko noći, već postepeno, kroz niz malih koraka koje društvo često ignoriše – sve dok ne postane prekasno.
U svim ovim slučajevima, režimi koriste istu matricu: optužiti kritičare za saradnju sa stranim neprijateljima, demonizovati ih u medijima i potom ih zabraniti.
novidani.com