Kako su Portugalci srušili fašistički režim i okončali njegove kolonijalne ratove: Pjesma koja je slavila jednakost i bratstvo bila je znak za početak revolucije

Portugal je dugo bio pod čeličnom čizmom autoritarnog režima poznatog kao “Estado Novo” (Nova Država), koji je 1933. uspostavio António de Oliveira Salazar.

Ovaj režim, koji je nosio obilježja fašizma, temeljio se na cenzuri, političkom progonu, tajnoj policiji (PIDE), snažnoj nacionalističkoj retorici i rigidnoj kontroli društva.

No, 25. aprila 1974. dogodilo se ono što su generacije Portugalaca tiho priželjkivale – fašistički režim je srušen mirnom revolucijom koja je ušla u povijest pod imenom Revolucija karanfila.

Korijeni nezadovoljstva

Iako je Estado Novo preživio Drugi svjetski rat i Hladni rat održavajući neutralnu poziciju, nezadovoljstvo se godinama gomilalo.

Najveći izvor frustracija bili su dugi i iscrpljujući kolonijalni ratovi koje je Portugal vodio u Africi (u Angoli, Mozambiku i Gvineji-Bissauu) pokušavajući zadržati svoje prekomorske teritorije dok su ostale europske sile već napustile svoje kolonije.

Ratovi su gutali ogroman dio državnog budžeta, tisuće mladih Portugalaca bile su prisilno mobilizirane, a zemlja je zaostajala ekonomski i društveno. Uz to, rigidna politička represija, cenzura i korupcija u vrhu režima dodatno su širili osjećaj beznađa.

Presudnu ulogu u rušenju režima odigrala je skupina mladih vojnih časnika poznata kao Pokret oružanih snaga (Movimento das Forças Armadas – MFA).

To su bili časnici srednjeg ranga, često frustrirani politikom produženih ratova i marginalizacijom unutar vojske. Oni su planirali brzu i odlučnu akciju kako bi prekinuli diktaturu i uspostavili demokratski poredak.

Plan je dugo pripreman u tajnosti, a signal za početak akcije bio je emitiranje pjesme “Grândola, Vila Morena” autora Zeca Afonsa na radiju – pjesme koja je zabranjena jer je slavila jednakost i bratstvo.

Revolucija karanfila

U ranim jutarnjim satima 25. aprila 1974., vojni tenkovi i vojnici izašli su na ulice Lisabona. Iako su bili naoružani, njihova misija bila je jasno nenasilna. Stanovništvo, iznenađeno ali oduševljeno, izašlo je na ulice pružajući podršku vojnicima.

Žene i mladi su vojnicima stavljali karanfile u cijevi pušaka i tenkova, pa je otud revolucija dobila ime.

Najveći otpor pružila je tajna policija PIDE, koja je pucala na demonstrante kod sjedišta u Lisabonu, usmrtivši nekoliko ljudi. Međutim, većina vojske ostala je lojalna MFA-u, a režim se urušio gotovo bez borbe.

Do večeri, dugogodišnji premijer Marcelo Caetano – Salazarov nasljednik – bio je primoran da preda vlast generalu Spínoli, koji je bio prihvatljiv MFA-u kao figura prijelazne vlasti.

Posljedice i značaj

Rušenje fašističkog režima u Portugalu nije značilo samo kraj jedne diktature, već je pokrenulo cijeli niz dubokih promjena. Ubrzo su raspisani prvi slobodni izbori, donesen je novi ustav, a političke slobode su vraćene. Portugal je brzo okončao kolonijalne ratove i priznao nezavisnost svojih afričkih kolonija.

Reforma agrarne politike, nacionalizacija banaka i velikih kompanija, kao i proširenje prava radnika i žena.

Portugal je postepeno napustio izolacionističku politiku i postao aktivan član europskih institucija, pridruživši se kasnije Europskoj ekonomskoj zajednici (danas Europskoj uniji).

Revolucija karanfila ostaje do danas simbol nenasilne borbe za slobodu i dostojanstvo. Portugalci svake godine 25. aprila obilježavaju Dan slobode (Dia da Liberdade) u znak sjećanja na taj povijesni trenutak kada je narod, uz podršku vojske, bez krvoprolića svrgnuo jedan od posljednjih autoritarnih režima u Europi.

novidani.com