Žestoki sukobi izbili su između Azerbejdžana i njegove etničko armenske regije Nagorno-Karabakh 27. septembra, nastavljajući višedecenijski star sukob. Tokom drugog dana sukoba, generalni sekretar Ujedinjenih nacija Antonio Guterres pozvao je lidere Armenije i Azerbejdžana da hitno prekinu sukobe u Nagorno-Karabakhu tokom kojih je poginulo najmanje 65 osoba, u najsmrtonosnijem sukobu posljednjih godina.
Guterres je također pozvao obje strane da nastave pregovore i dopuste raspoređivanje monitora Organizacije za sigurnost i saradnju u Evropi (OSCE).
U međuvremenu, očekuje se da će Vijeće sigurnosti UN-a održati 29. septembra vanredne razgovore na zahtjev Njemačke i Francuske.
Gdje je Nagorno-Karabakh?
Većinski planinska regija Nagorno-Karabakh nalazi se unutar teritorije bivše Sovjetske države Azerbejdžan i u okvirima međunarodnog prava priznata je kao dio te zemlje.
No, etnički Armenci koji čine većinu od 150.000 stanovnika ove regije, odbacuju azerbejdžansku vlast.
Sukob između dvije zemlje izbio je 1988. godine uslijed zahtjeva etničkih Armenaca za neovisnošću Nagorno-Karabah regije u Azerbejdžanu i ujedinjenju sa Armenijom u momentu kada se rušio Sovjetski savez.
Sam rat oko teritorije trajao je od 1992. do 1994. godine.
Prekid vatre dogovoren je 1994. godine čime su okončana krvoprolića koja su odnijela živote 30.000 ljudi. Više od milion ljudi je raseljeno. Azerbejdžanci su napustili Armeniju, Nagorno-Karabakh i pridružene teritorije, dok su Armenci napustili svoje domove u Azerbejdžanu.
Od tada počinju decenije manjih, ali smrtonosnih sukoba duž linije kontakta i zajedničke granice.
Kontakt linija dugačka oko 200 kilometara, razdvaja armenske i azerbejdžanske snage, a prema mjerenju Međunarodne krizne grupe, od 2015. godine na ovom prostoru zabilježena su 272 incidenta. Najmanje 236 osoba je ranjeno i ubijeno u tom periodu ne računajući 200 preminulih tokom sukoba 2016. godine.
Zahtjev Nagorno-Karabakha za nezavisnost nije priznala nijedna zemlja. Ova regija danas preživljava gotovo u potpunosti zahvaljujući budžetskoj podršci Armenije i donacijama armenske dijaspore širom svijeta.
Zašto su sada izbili sukobi?
Tenzije između dvije strane pojačavale su se tokom ljeta, te su u nedelju prerasle u direktne sukobe.
Momenat izbijanja sukoba je također znajačan, jer su vanjske sile koje su ranije posredovale u sukobu, Rusija, Sjedinjene Države, Francuska, zauzete pandemijom COVID-19, nadolazećim predsjedničkim izborima u SAD-u i velikoj listi svjetskih kriza od Libana pa do Bjelorusije, piše Reuters.
Sukobi na nižem nivou u julu izazvali su samo prigušeni međunarodni odgovor. Tokom višednevnog napada ubijeno najmanje 17 osoba, većinom vojnika sa obje strane kao i jedan civil.
Turska, koja je u julu i avgustu držala velike vojne vježbe sa Azerbejdžanom, bila je još uočljivija u svojoj podršci u odnosu na ranije krize. Turski predsjednik Recep Tayyip Erdogan je u ponedeljak rekao da će Ankara stati uz Azerbejdžan “svim svojim resursima i srcem”.
“Ovim napadom protiv Azerbejdžana, Armenija je ponovo pokazala da je najveća prijetnja miru i spokoju u regiji”, rekao je dan ranije turski predsjednik Recep Tayyip Erdogan.
Nije izravno odgovorio da li Turska opskrbljuje azerbejdžansku stranu vojnim stručnjacima, bespilotnim letjelicama i ratnim avionima, kao što Armenija tvrdi, a Azerbejdžan poriče.
Armenija i Nagorno-Karabakh proglasili su vanredno stanje i potpunu mobilizaciju kao odgovor na, kao što tvrde, azerbejdžanski napad na područje, uključujući grad Stepanakert.
Azerbejdžan koji je također uveo vanredno stanje i policijski sat, navodi da su pokrenuli vojnu operaciju kao odgovor na granatiranje duž Linije kontakta. Također su saopštili da su njihove snage zauzele kontrolu nad sedam sela.
Nagorno-Karabah je to negirao na početku, ali je kasnije njihov lider Arayik Harutiunian priznao gubitak “pozicija”, te se zarekao da će vratiti nazad teritoriju.
Kakvi su rizici?
Od 1988. godina u napadima je ubijeno oko 30.000 ljudi. U posljednjem nizu sukoba desetine ljudi je ubijeno, a nekoliko stotina je ranjeno.
Olesya Vartanyan, analitičarka Krizne grupe rekla je da je u ponedjeljak zabilježeno povećanje u raspoređivanju teške artiljerije poput raketa, čime se povećava rizik od civilnih žrtava, što bi na kraju dovelo do toga da je za obje strane teže da se povuku iz sukoba.
To bi moglo privući druge sile kao što su Turska i Rusija i destabilizirati Južni Kavkaz, značajan koridor za cjevovod koji prevozi naftu i plin.
Šta bi moglo zaustaviti sukob?
Nekoliko zemalja, uključujući Rusiju i Kinu pozvale su na zaustavljanje nasilja, ali bez vidljivog uticaja. Potencijalno, Rusija ima ključ: sa Armenijom ima sporazum o međusobnoj odbrani i vojnu bazu, ali također uživa dobre odnose sa Azerbejdžanom, te su pozvali na prestanak napada.
Ako bi ruska diplomatija uspjela, Moskva bi mogla zaraditi pohvale za okončanje borbe u momentu kada se nalazi pod oštrim kritikama na drugim frontovima, uključujući i podršku za Aleksandra Lukašenka nakon spornih izbora na kojima je osvojio šesti mandat, piše Reuters.
Predsjednik Rusije Vladimir Putin razgovarao je u nedelju telefonom sa armenskim premijerom Nikolom Pašinjanom, ali još uvijek nema informacija o tome da li je pokušao razgovarati sa predsjednikom Azerbejdžana Ilhamom Alijevim.
Evropska unija pozvala je ranije obje strane da zaustave borbe kako bi spriječili rat punih razmjera, jer to je “zadnja stvar koja treba toj regiji” rekao je Peter Stano glasnogovornik Evropske komisije.
“Nema vojnog rješenja za ovaj konflikt”, rekao je Stano.
Iako su ranije postigli primirje, dvije zaraćene strane nikada nisu potpisale mirovni sporazum, uprkos posredovanju OSCE-a i Minsk grupe.
Slobodnaevropa.org