Macut nije pogriješio spomenik. Praznici i spomenici iz NOB-a već dugo se zaobilaze dok se “Halijardu” pridaje se najveći značaj

Velika polemika u javnosti Srbije povela se kada je premijer Srbije Đuro Macut tokom obilježavanja Dana pobjede u Drugom svjetskom ratu, vijenac položio na spomenik posvećen vojnicima poginulim u Prvom svjetskom ratu.

Ipak uprkos čuđenju dobrog dijela javnosti, opozicionih političara, ismijavanju na društvenim mrežama, ovo nije prvi put i ova praksa zaobilaženja spomenika iz Narodnooslobodilačke borbe dešavala se i ranije.

Ipak to je prolazila prilično neprimjetno proteklih godina u kojima su praznici i spomenici iz NOB-a potpuno gurnuti u drugi plan.

U pokušaju da objasni ovaj apsurd Vlada Srbije danas je saopštila da je tako propisano zakonom. Resorno Ministarstvo je u saopštenju objasnilo da taj zakon propisuje da se ” tri puta godišnje sa Savske terase izvodi počasna artiljerijska paljba, a na Spomenik neznanom junaku polaže venac. To se čini prilikom obeležavanja Dana državnosti, Dana pobede i Dana primirja”.

Ipak očigledno se to čini i četvrti put na Dan oslobođenja Beograda u Drugom svjetskom ratu što nema veze sa ovim spomenikom. Aleksandar Vučić je recimo 2020. godine položio vijenac na isti spomenik na Avali tokom obilježavanja Dana oslobođenja Beograda u Drugom svjetskom ratu iako se spomenik veže sa Prvi svjetski rat. Isto je uradio i prije sedam mjeseci.

I uprkos pokušajima da se ovo objasni svakome ko duže vrijeme prati ovu praksu jasna je namjera da se Narodnooslobodilačka borbu potpuno izbriše iz kolektivnog pamćenja.

Srbija je nekada obilježavala veliki broj praznika iz NOB-a. Ti praznici su imali duboko istorijsko i ideološko značenje. Danas mnoge od tih praznika vlast je prestala da slavi, a umesto njih su uvedeni novi praznici koji reflektuju drugačiji ideološki okvir i istorijski narativ.

Kako se obilježavao Dan pobjede nad fašizmom

Dan pobede nad fašizmom, koji se obeležava 9. maja, jeste državni praznik u Srbiji ali je poslednjih godina program obilježavanja dosta skroman i svodi se na pomenuto polaganje vijenaca na spomenik koji se ne veže za NOB. Tu su i marševi besmrtnog puka a ova praksa prepisana je iz Rusije.

Ove godine skromnu delegaciju koja je položila vijenac na Spomenik oslobodiocima Beograda predvodila je ministrica Milica Đurđević Stamenkovski koja je nedavno govorila na skupu ekstremno desničarskog AFD-a u Njemačkoj pa nije jasno je li ovo bio pokušaj odavanja počasti ili provociranja onih koji poštuju vrijednosti NOR-a.

Slični apsurni dešavali su se i prethodnih godina. Tako je 2021. na svečanoj akademiji povodom Dana pobjede nad fašizmom citirana pjesma Hitlerovog saradnika Dimitraija Ljotića a u prvom planu bila je slika Draže Mihajilovića kao borca protiv fašizma.

Dan oslobođenja Beograda

Dan oslobođenja Beograda – 20. oktobar danas se obeležava uglavnom simbolično, pomenutim polaganjem venaca i to opet na spomenik koji se veže za Prvi svjetski rat. Ranijih godina to se činilo kod spomenika Oslobodiocima Beograda odnosno vojnicima Crvene armije i NOVJ i to posebno onda kada se prilika iskoristila da se ugoste ruski zvaničnici.

Ipak poslednjih godina kako njihov dolazak izostaje a samim tim i prilika za okretanje priče na nacionalističku propagandu “Srbija Rusija”, ovaj praznik se skromno obilježava.

Odbačeni praznici iz NOB-a

Osim već pomenutih, bilo je još nekoliko značajnih datuma iz perioda Narodnooslobodilačke borbe (NOB) koje je Srbija prestala zvanično obeležavati.

Dan ustanka naroda Srbije – 7. juli obeležavao se u sjećanje na dan kada je 1941. u Beloj Crkvi dignut prvi oružani ustanak protiv fašizma u Srbiji. Tog dana Žikica Jovanović Španac ubio je dva Nedićeva žandarma koji su došli da uhapse grupu komunista koji su agitovali za dizanje ustanka.

Ovaj praznik ukinut je 2001. godine i zamenjen Danom državnosti 15. februara a obilježava se skromno u Beloj crkvi uz prisustvo predstavnika socijalista. Danas se njegov značaj osporava iz različitih ideoloških i istoriografskih razloga (npr. tvrdi se da su žrtve bile pripadnici tadašnje srpske vlasti, a ne okupatorskih snaga).

Dan borca – 4. jul praznik je koji se obilježavao u znak sjećanja na dan kada je donesena odluka o dizanju oružanog ustanka. Radi se o sjećanju na jedan sastanak u Beogradu u kući Vladislava Ribnikara gdje je vrh KPJ donio odluku da se započne sa oružanim akcijama. To je bio državni praznik do 2001. godine, kada je ukinut.

Halijard pokupio svu slavu

Paralelno sa potiskivanjem i marginalizacijom vrijednosti NOB-a istovremeno dolazi do rehabilitacije i javnog veličanja četničkog pokreta Draže Mihailovića.

Brojni filmski projekti sponzorisani državnim novcem poslednjih godina pokušavaju afirmisati vrijendosti ovog pokreta a obilježavanje „sećanja na operaciju Halijard“ u kojoj su četnici spasavali savezničke pilote prolazi uz prisustvo najviših zvaničnika, dovođenje građana autobusima i sadejstvo cijele državne propagande.

Iako su u operaciji spasavanja savezničkih poliota učestvovale i partizanske jedinice one se ne pominju a ova operacija koja nije imala veliki uticaj na ishod rata u Jugoslaviji postala je centralno mjesto sjećanja na Drugi svjetski rat. Razlog je taj što je Draža Mihajilović za ovu operaciju dobio orden američkog predsjednika Harija Trumanma i to je jedini momenat američke istorije koji nova vlast čini se priznaje.

Ista operacija počela se obilježavati u Republici Srpskoj gdje je za tu prigodu izgrađen i spomenik u Boljaniću kod Doboja i u kratkom roku potisnula je u drugi plan pažnju koja se pridaje bilo kojem od brojnih praznika iz Narodnooslobodilačke borbe.