Nakon samo 11 dana rata protiv Hitlerovog Trećeg rajha i njegovih saveznika Kraljevina Jugoslavija je kapitulirala 18. aprila 1941. godine a Kralj Petar II Karađorđević i vlada generala Dušana Simovića odlaze iz zemlje. Prilikom tog bjekstva iz državnog trezora odnesene su velike količine zlata a ta priča predmet je polemike raznih istoričara dugi niz godina.
Nijemci su 13. aprila probili posljednju liniju odbrane kod Konjarnika i umarširali u Beograd gdje su ispred Narodne Skupštine organizirali paradni defile. Ubrzo je stigao i feldmaršal Ewald von Kleist i Maximilian von Weichs.
Ovu informaciju general Dušan Simović dobio na Palama od svog ađutanta u osnovnoj školi Kralj Petar gdje je Štab bio smješten. Tražio je hitnu vezu s engleskim poslanikom, ali je umjesto veze dobio pismo generala Dila da Engleska nema mogućnosti da u tim okolnostima organizira evakuaciju jugoslavenske vojske preko mornaričke baze u Boki.
Posljednje savjetovanje Jugoslavenska vlada imala je na Palama. Sjednica vlade je održana na katolički uskrs, 13. aprila 1941. a Dušan Simović je podnio izvješće o vojnoj situaciji koju je predstavljao kao vrlo tešku, ali ne i bezizlaznu.
Govorilo se o produžetku borbe na novom frontu Sava-Drina. Ipak, na kraju je odlučeno da se vlada, radi veće sigurnosti, premjesti odmah u Nikšić. Simović je potom predložio generala pozadine Danila Kalafatovića za načelnika Vrhovne odbrane.
Vlada je bez Simovića stigla u Nikšić sutradan i prva stvar koja se čula bila je ta da je Kralj Petar već odletio za Grčku. Prilikom utovara transportnih aviona zlatom učestvovalo je i više stotina vojnika na improviziranom aerodromu na Nikšićkom polju.
Međutim, prilikom evakuacije poginula su dva vrlo poznata imena. Navodno je prilikom transporta dijela zlata bojnim brodom u Egejskom moru, došlo do prevrtanja broda a u nesreći su poginuli ministar Simovićeve vlade Marko Daković i istoričar Vladimir Ćorović.
Kralj Petar Karađorđević je s vladom 14. i 15. aprila već odletio iz zemlje. Na aerodromu Agrenion u Ateni dočekali su ga general Dil i general Wilson, a zatim su se preko Jerusalema i kraćeg zadržavanja u Kairu obreli u Londonu.
Šta se desilo sa zlatom
Državna kasa Kraljevine Jugoslavije počela se prazniti još puno prije Hitlerove invazije. Prvo je dio zlatnih rezervi prebačen u Englesku, u maju 1939. godine a tansport je izvršen razaračem „Beograd”.
Nakon početka Drugog svjetskog rata, kada se očekivao napad na Englesku, odlučeno je da se zlato hitno prebacuje u SAD i značajne količine po različitim procjenama prebačene su u inostranstvo i prije same invazije. Neke procjene govore da je neposredno pred bombardovanje Beograda, Narodna banka Kraljevine Jugoslavije je kod Federalnih rezervi u SAD imala preko 41.000 kilograma zlata.
Nakon bjekstva Kralja Petra i Vlade sa Pala u Nikšić zlato iz užičkog trezora (prema većini izvora 204 sanduka) prebačeno je i sklonjeno u pećinu Trebjesu. Ni tu nije dugo ostalo, već je sutradan prebačeno na aerodrom Krapino polje zbog transporta u inostranstvo. Po različitim procjenama dio sanduka sa zlatom ostao je na nikšićkom aerodromu.
U avione je navodno zbog male nosivosti i prevelikog broja „pobegulja”,ukrcano manje sanduka sa zlatoma dio sanduka sa zlatom ostao je na nikšićkom aerodromu.
Po brojnim izvorima navode se različite količine zlata koje su ukrcane u taj avion, dio je ponijela i vlada a dio se našao i u avionu generala Bore Mirkovića a dio pomorslkim putem.
Zlato koje su doneli u Englesku morali su da deponuju u Engleskoj banci. Od toga su isplaćivane plate ministrima i službenicima u njihovim vladama u Londonu, kao i mesečne prinadležnosti kraljici Mariji, kralju Petru Drugom i njegovoj braći kraljevićima Tomislavu i Andreju do 1952. godine.
To nije bilo sve. Vlada u izbjeglištvu – generala Simovića, Slobodana Jovanovića (dve), Miloša Trifunovića, Božidara Purića i Ivana Šubašića – imale su na raspolaganju depozit Narodne banke Kraljevine Jugoslavije u banci Federalnih rezervi u Njujorku a oni su, u emigraciji, potrošili skoro 20 miliona dolara po tekstu koji je objavila Poltika. Treba napomenuti da ove procjene variraju po različitim izvorima.
Kralj Petar II u emigraciji živio je, shodno svom položaju, u najboljim hotelima sa raskošnim nameštajem, imao je na raspolaganju dva automobila i šofere, odmor i praznike provodio je u Monte Кarlu ili Sent Moricu. Deo troškova išao je na izdržavanje kraljeve pratnje i obezbeđenja- jednog generala, jednog savetnika i njihove porodice, zatim na skupe prijeme i zabave u luksuznim hotelima.
Drugi deo sredstava trošio je na svoje agente improvizovane tajne službe i za finansijsku pomoć ilegalnim aktivnostima. Кada su finansijska sredstva bila iscrpljena, kralj je počeo da prodaje porodične dragocenosti.
Od zlata koje je ostalo u Nikšiću, dio je ukraden u haosu oko bekstva vlade dio su opljačkali Italijani a jedan dio su Njemci zaplijenili u manastiru Ostrog .
Nova istorija
Istoričari Dušan Babac i Aleksandar Ognjević objavili su prije nekoliko godina knjigu “Tajne kraljevskog blaga” koja je dobila veliku pažnju pro vladinih medija u Srbiji a donosi novu teoriju o nestanku zlata nakon što je kralj Petar Karađorđević 1941. pred rat pobjegao iz tadašnje Jugoslavije.
Ove informacije objavili su vodeći mediji a u njima je vidljivo favorizovanje novog državnog narativa koji Karađorđeviće prikazuje u pozitivnom svjetlu a čak se krivica za otimanje narodnog zlata prebacuje na komuniste.
U njihovom istraživanju se navodi kako se “dosad vjerovalo kako je sporno zlato odnio sam kralj, no dvojica istoričara tvrde da nije tako”.
“Kralj Petar nije ukrao narodno zlato i nije živio bogato u emigraciji. Jedan gram zlata on nije razmijenio! Ovu priču su sustavno poslijeratnih godina proturali protivnici monarhije i kao mantru, prenijeli je na svoje potomke”, kaže Dušan Babac.
“Od 204 sanduka zlata filijale Narodne banke u Užicu, Talijani su u travnju i svibnju 1941. zaplijenili 179 s 8393 kilograma čistog zlata. Od preostalih 25, Nijemci su u manastiru Ostrog uzeli četiri, osam je ponijela vlada, pet generali, jedan je ukraden, a pet je otela Ozna poslije rata”, navodi Babac.
Ovu verziju danas plasira većina medija u Srbiji kao krajnju i konačnu istinu.
“Morem plovi jedna mala barka”
U cijeloj priči oko revizije istorije i pokušaja da se ovim događajima da drugačiji karakter najinteresantnija je popularizacija četničke pjesme “Morem plovi jedna mala barka” koja je ponovo snimljena 90-ih i neizostavan je dio muzičkog repertoara na svadbama i drugim narodnim veseljima.
Kako je bjekstvo Kralja u narodu jako loše prihvaćeno što su komunisti tokom rata a i godinama poslije koristili u svojoj propagandi, ovom pjesmom pokušao se potpuno prekrojiti ovaj dio istorije.
Tako je ispalo da su četnici Draže Mihajlovića skrivali Kralja dok ga je njegova majka sa kojom je otišao u London sa sve državnim zlatom i tamo proveo cijeli rat, uzaludno tražila.
Sve istorijske činjenice nesporno govore da se sve ono o čemu ova izuzetno popularna pjesma govori nije desilo. Draža Mihajilović četnike je ustroji na Ravnoj gori po vlastitoj tvrdnji 11. maja 1941. dok je Kralj Petar mjesec dana ranije već pobjegao u London.
Dakle majka Kralja Petra nije “tražila svoje dijete” jer je nesporno da je sredinom aprila zajedno s njim i neutvrđenom količinom zlata napustila zemlju i cijeli rat provela u Londonu u Hotelu Kleridžis u kojem je rođen i prestolonaslednik Aleksandar.
Kralj Petar II umro je poslije duge i teške bolesti u Denveru (SAD) 3. 11. 1970., a pokopan je u manastiru Srpske pravoslavne crkve Sveti Sava u Libertyville, Illinois. Time je postao jedini europski vladar koji je pokopan na teritoriju SAD-a. Na zahtjev svoje porodice i Vlade Republike Srbije, njegovi posmrtni ostatci preneseni su iz SAD-a i 26. maja 2013. pokopani u porodičnoj grobnici u crkvi Svetog Đorđa na Oplencu, u Srbiji.