Na današnji dan Kralj Aleksandar počeo progon komunista. Uveo je cenzuru i zabranio rad protivnicima režima. Ubio je 7 sekretara SKOJ-a i lidera KPJ

Na današnji dan 1921. godine Ustavotvorna skupština Kraljevine SHS donijela je Zakon o zaštiti države koji je bio usmjeren protiv komunista. Zakonu je prethodila “Obznana” kojom je ozvaničen lov na komuniste koji su na prvim izborima napravili dobar rezultat pobijedivši u Beogradu, Zagrebu i cijelog Crnoj Gori.

Zakon kakav se i danas prepisuje po istočnoevropskim diktaturama imao za cilj da eliminiše političke pokrete koji su se protivili tadašnjem režimu, a posebno je bio usmeren protiv Komunističke partije Jugoslavije.

Njime su zabranjeni svi oblici rada KPJ, oduzeta joj je legalnost, a članstvo u njoj i povezanim organizacijama proglašeno je krivičnim delom. Takođe, zakon je omogućio hapšenja bez sudskog naloga, cenzuru štampe, zabranu javnih govora i raspuštanje organizacija koje su “narušavale poredak”.

Uvođenjem ovog zakona započeo je nasilan i sistematski progon komunista, posebno omladine okupljene u Savezu komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Najtragičniji primer tog progona jeste ubistvo sedmorice sekretara SKOJ-a koje je uslijedilo nakon uvođenja Šestojanuarske diktature 1929. godine. Takođe u tom periodu bez suđenja je ubijen i tadašnji lider KPJ Đuro Đaković kojeg su žandari usmrtili na austrijskoj granici.

Mladi komunisti, koji su delovali ilegalno, likvidirani su od strane policije bez suđenja, često pod izgovorom “pružanja otpora pri hapšenju”.

Komunisti su na teror odgovorili oružanim akcijama a u jednoj takvoj Alija Alijagić ubio je kraljevog ministra unutrašnjih dela Milorada Draškoviać inače tvorca obznane.

Među stotinama uhapšenih nalazio se i Josip Broz Tito, koji je 1928. godine u Zagrebu uhapšen zbog političkog delovanja i širenja komunističke propagande.

Osuđen je na šest godina robije koje je izdržavao u zatvorima Lepoglava i Maribor, što je dodatno radikalizovalo njegovu političku orijentaciju i učvrstilo ga kao jednog od lidera ilegalnog komunističkog pokreta.

Represija

Zakon o zaštiti države ostao je na snazi tokom celog perioda monarhije, stvarajući temelje za političku represiju, ilegalnost komunističkog pokreta, i otvoreni sukob između levičarskih organizacija i državnog aparata — sukob koji će kulminirati tek decenijama kasnije u Drugom svetskom ratu.

Ove mjere državnog terora bile su uspješne i do tada uspješna i masovna stranka je gotovo uništena. Pred izbore 1923. godine manje skupine onih koji su nastavili djelovanje organizirali su se pod imenom Nezavisna radnička partija, ali njihove su kandidature gotovo svuda bile onemogućene, a istaknuti kandidati nigdje nisu dobili dovoljan broj glasova za ulazak u parlament. Sljedeće je godine i NRP zabranjena po Zakonu o zaštiti države.

Opća enciklopedija JLZ, u doba kada su komunisti na vlasti, prikazuje to ovako:

»Obznana je nanijela težak udarac daljnjem razvoju KPJ, koja ni organizacijski ni politički nije još bila pripremljena za prelaženje na ilegalan rad, ali je znatno pridonijela čišćenju partije od oportunističkih socijal-demokratskih elemenata«.

Ideološkim riječnikom iskazana je činjenica: većina članova razočarala se i pasivizirala, a manji broj tvrdokornih, među kojima je bio i Josip Broz, odlučili su se za nastavak rada u ilegali.

Zanimljivo je da je krajem 1924. godine, Zakon o zaštiti države bio primijenjen i na Hrvatsku republikansku seljačku stranku, zbog toga što je Stjepan Radić posjetio SSSR i u Moskvi upisao stranku u Seljačku internacionalu koju su organizirali boljševici.

Radić početkom 1925. godine biva uhićen i nakon dva mjeseca u zatvoru pravi drastičan zaokret u politici stranke: pristaje na odricanje od republikanizma, priznaje monarhiju i Vidovdanski ustav.

Novi pogled na Kralja Aleksandra

Od 1990-ih, sa raspadom socijalističke Jugoslavije i dolaskom nacionalističkih vlasti u više republika bivše SFRJ, došlo je do revizije istorijskih narativa i rehabilitacije monarhističkih figura, među kojima je posebno mesto zauzeo kralj Aleksandar I Karađorđević.

Iako je tokom socijalističkog perioda kralj Aleksandar bio prikazivan kao simbol represije i centralističke diktature, posebno zbog Šestojanuarske diktature (1929–1934) i Zakona o zaštiti države, novi narativi ga od 1990-ih predstavljaju kao branitelja nacionalnog interesa i žrtvu međunarodnih zavera (ubijen je u atentatu u Marseju 1934. godine).

Ova rehabilitacija imala je konkretne manifestacije, ulice, trgovi i škole su dobijale ime po kralju Aleksandru, posebno u Srbiji i delovima Bosne i Hercegovine sa većinskim srpskim stanovništvom.

Spomenici kralju Aleksandru podignuti su u više gradova a udžbenici istorije su počeli davati pozitivniji ton njegovoj ulozi, fokusirajući se na njegov doprinos stvaranju Kraljevine SHS i „očuvanju državnog jedinstva“, dok se aspekti represije i centralizacije umanjuju ili prećutkuju.

U simboličkom smislu, imenovanje ulica po kralju Aleksandru predstavljalo je ideološki raskid sa socijalističkom prošlošću, ali i pokušaj da se stvori novi istorijski kontinuitet – u kome je komunistički period prikazan kao izuzetak, a kraljevska Jugoslavija kao “prirodno” stanje.