Na današnji dan nacisti okupirali Beograd. Bio je to početak jednog od najmračnijih poglavlja u istoriji ovog grada

Na današnji dan prije 84 godine, 12. aprila 1941. godine, njemačke nacističke trupe ušle su u Beograd, čime je počela okupacija glavnog grada Kraljevine Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Ovaj događaj bio je rezultat niza političkih odluka, međunarodnih pritisaka i unutrašnjih previranja koji su obilježili tragične dane proljeća 1941. godine.

Jugoslavija je pred sam početak rata pokušavala da balansira između pritiska nacističke Njemačke i saveznika iz zapadnih demokratija. Usljed sve snažnijeg njemačkog širenja po Evropi i nakon okupacije većine susjednih zemalja, jugoslovensko rukovodstvo bilo je primorano da 25. marta 1941. u Beču potpiše pristupanje Trojnom paktu, čime se formalno svrstalo uz sile Osovine – Njemačku, Italiju i Japan.

Ova odluka izazvala je buru nezadovoljstva širom zemlje. Samo dva dana kasnije, 27. marta 1941, uz podršku britanske obavještajne službe, izveden je vojni udar.

Dan pobjede nad fašizmom obilježen u Beogradu: Simbol “Z” na čelu Besmrtnog puka

Kralj Petar II proglašen je punoljetnim, a prethodna vlada na čelu s Dragišom Cvetkovićem je smijenjena. Na čelo nove vlade došao je general Dušan Simović. Oduševljenje naroda bilo je ogromno – trgovi i ulice Beograda bili su ispunjeni ljudima koji su slavili “oslobađanje” od paktiranja s Hitlerom, uz uzvike “Bolje rat nego pakt, bolje grob nego rob!”

Invazija

Međutim, Hitler je udar doživio kao izdaju i naredio munjevitu vojnu akciju protiv Jugoslavije. U zoru 6. aprila 1941. godine, bez objave rata, njemačka avijacija (Luftwaffe) započela je razorno bombardovanje Beograda – operaciju nazvanu “Unternehmen Strafgericht” (Operacija Kazna).

Grad je gađan danima, a prema procjenama, u bombardovanju je stradalo između 2.000 i 4.000 civila. Arhitektonsko i kulturno nasljeđe Beograda pretrpjelo je ogromnu štetu – Narodna biblioteka na Kosančićevom vencu potpuno je uništena, zajedno sa neprocjenjivim rukopisima, knjigama i dokumentima.

Jugoslovenska vojska, uprkos otporu, nije bila spremna za rat s moćnom nacističkom mašinerijom. Nakon kratke i iscrpljujuće kampanje, Beograd je pao 12. aprila, a cijela Jugoslavija kapitulirala je već 17. aprila 1941. godine. Zemlja je potom podijeljena između sila Osovine, a uslijedile su godine brutalne okupacije, represije, otpora i građanskog rata.

Šta je bilo sa zlatom

Jedan od najkontroverznijih trenutaka tog perioda vezan je za bjekstvo kralja Petra II Karađorđevića. U noći između 15. i 16. aprila, nekoliko dana prije konačne kapitulacije, kralj je avionom napustio zemlju sa aerodroma u Nikšiću. U pratnji malobrojne svite, sklonio se prvo u Grčku, zatim u Egipat, a potom u London, gdje će provesti ostatak rata u egzilu.

Morem plovi jedna mala barka natovarena zlatom – Kako je Kralj Petar II pobjegao 1941. i šta je bilo sa zlatom iz državne kase

Uz njegovo povlačenje vezuju se brojne spekulacije, posebno u vezi sa državnim zlatnim rezervama. Dio jugoslovenskog zlata je navodno bio iznesen iz zemlje tokom povlačenja vlade i kralja, a do danas nisu svi detalji tog transfera razjašnjeni.

Prema nekim izvorima, zlato je prebačeno u britanske i američke banke radi zaštite, dok drugi sugerišu da je dio zlata nestao pod nerazjašnjenim okolnostima. Ove kontroverze ostale su da prate i kralja i vladu u egzilu, a pitanje “gdje je završilo jugoslovensko zlato” i danas je predmet istorijskih debata.

Pad Beograda označio je početak jednog od najmračnijih poglavlja u istoriji ovog grada i zemlje. Komunistička partija Jugoslavije organizovala je ubrzo ustanak a ilegalne grupe u gradu pružale su oružani otpor i izvele nekoliko uspješnih akcija tokom okupacije. Grad je oslobođen 20. oktobra 1944. godine u zajedničkoj operaciji Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i sovjetske Crvneen armije.