U noći između 20. i 21. avgusta 1968, armije Istočnog bloka iz pet zemalja Varšavskog pakta (SSSR-a, Poljske, Istočne Njemačke, Mađarske i Bugarske) izvršile su invaziju na Čehoslovačku kako bi zaustavile liberalne reforme tamošnjeg komunističkog rukovodstva koje je predvodio Aleksandar Dubček.
Reforme popularno nazvane Praško proleće započele su svega nekoliko mjeseci ranije kada je Dubček obećao da je “vratiti socijalizmu ljudsko lice”.
Štampa je liberalizovana a novine su nerijetko kritikovale poteze kako čehoslovačkog tako i sovjetskog rukovodstva što se nimalo nije dopalo staroj gardi u Kremlju.
Poslije niza neuspjelih sastanaka sovjetski vođa Leonid Brežnjev naredio je invaziju u kojoj je 5 do 7 hiljada sovjetskih tenkova okupiralo ulice najvećih gradova Čehoslovačke. Pratilo ih je od 200.000 do 600.000 vojnika trupa Varšavskog pakta.
Moskovski protokol
Sovjeti su stalno ponavljali da su oni pozvani da zauzmu zemlju, izjavljujući da su lojalni čehoslovački komunisti zatražili „bratsku pomoć protiv kontra-revolucije“.
Pismo koje je pronađeno 1989. pokazuje da je poziv na invaziju zaista postojao. Više od 100 ljudi izgubilo je život za vreme napada. Aleksandar Dubček je pozvao narod da ne pruža otpor. On je uhapšen i odveden u Moskvu, zajedno s još nekoliko saradnika.
- Godine socijalizma u Afganistanu: Budućnost koju je uništila američka podrška mudžahedinima
- SFRJ nastavlja živjeti u kafanama: Evo kako to danas izgleda (FOTO)
Na samom početku invazije planski je okupiran Aerodrom u Pragu. Na taj način je olakšan dolazak aviona iz Moskve. Prvim letovima su sletjeli vojnici u civilu koji su obezbjedili aerodrom za veće avione koji su prevozili lake tenkove i drugu artiljeriju. Na ulicama narod je ipak počeo pružati otpor a poznato je da se češki student Jan Palah u zan protesta spalio na ulici.
Čehoslovačko rukovodstvo je odmah uhapšeno nakon invazije a svi Dubčekovi ljudi prebačeni su u Moskvu . Vođeni su razgovori oko politike same zemlje i njenom ophođenju prema Sovjetima. Čehoslovaci su bili pred “svršenim činom” i potpisan je Moskovski protokol.
Sporazum je zahtjevao upravljanje čehoslovačkom vojskom od strane Sovjeta, suzbijanje opozicionih partija, uvođenje cenzure i stacioniranje sovjetskih vojnika u nekoliko dijelova zemlje. Taj sporazum su potpisali Dupček i Ludvik Svoboda.
Aleksander Dupček je smijenjen sa mjesta premijera 17. aprila 1969. godine. Zamijenio ga je Gustav Husak. Za razliku od prošlog premijera, Husak je poništio sve reforme Praškog proljeća i protjerao iz vlade sve liberalne članove.
Zapad osudio invaziju
Zapadne zemlje samo su uglavnom verbalno osudile invaziju – realnost nuklearnog sukoba u vreme Hladnog rata značila je da zapadne zemlje nisu u poziciji da izazivaju sovjetsku vojnu silu u Istočnoj Evropi. Zanimljivo je da je lider komunističke Rumunije, Nikolae Čaušesku, oštar protivnik sovjetskog uticaja, koji se svrstao na Dubčekovu stranu, održao javni govor u Bukureštu na sam dan invazije, osuđujući sovjetsku politiku vrlo oštrim rječima.
- Ljubav nije za nas: Prije 30 godina u Sarajevu održan koncert “Yutel za mir”! Pokušaj spasavanje zamelje od krvavog rata
- Preživio je Jasenovac, poginuo sa Valterom braneći Sarajevo! Dio ulice Fuada Midžića danas nosi ime Mustafe Busuladžića
Pošto se Rumunija našla nakratko na istoj strani barikade s Titovom Jugoslavijom, ova alijansa je bila čisto prinudna (jer je Čaušesku već počeo da pokazuje da se protivi principu „socijalizma s ljudskim licem“).
To je međutim učvrstilo nezavisan rumunski glas u kasnijim decenijama, naročito zbog toga što je Čaušesku ohrabrivao Rumune da uzmu oružje u ruke u slučaju slične agresije na njihovu zemlju; sve je to naišlo na oduševljeni odgovor, a mnogi ljudi, među njima i komunisti, iskazali su spremnost da se uključe u novoformiranu paravojnu Patriotsku gardu.
Talas emigracije
Okupacija je izazvala talas emigracije (procjenjuje se da je odmah emigriralo 70.000, a ukupno 300.000 stanovnika ), najviše visokokvalifikovanih ljudi. Zapadne zemlje su dozvolile ovim ljudima da ostanu i rade bez ikakvih teškoća.
Događaji Praškog proljeća produbili su razočaranje kod mnogih zapadnih ljevičare s lenjinističkim pogledima i doprinijeli usponu evrokomunističkih ideja u zapadnim komunističkim partijama — što je dovelo do razočaranja ili raspada mnogih od ovih grupa.
Deceniju kasnije, Praško proleće pozajmilo je svoje ime jednom sličnom periodu kineske političke liberalizacije poznatom kao Pekinško proleće. Diielom je uticalo i na Hrvatsko proljeće u Jugoslaviji.
Sa ove distance mnogi analitičari invaziju na Čehoslovačku označavaju kao hazardan potez tadašnjeg sovjetskog rukovodstva koje se više nikad nije uspjelo legitimisti kao saveznik država Istočne Evrope.