Ustanak protiv fašizma u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj do rata se obilježavao 27.7. kao podsjećanje na velike oružane akcije 1941. godine u kojima su ustanici oslobodili Drvar i Bosansko Grahovo u BIH i Srb u Hrvatskoj. Ustanku uglavnom srpskog stanovništva prethodili su masovni ustaški zločini.
Ipak vođa većeg dijela ustanika u startu je postao komunista Marko Orešković – Španac, narodni heroj Jugoslavije i učesnik Španskog građanskog rata.
Hrvat po ocu i majci, sa svojim ratnim iskustvom uskoro je postao jedan od najpopularnijih komadanata, imao je veliko poštovanje među srpskim stanovništvom, koje mu je spjevalo stihove: „Drug je Marko hrvatskoga roda, al’ je majka srpskoga naroda“ i „Da ne bi druga Marka, još bi mnoga, zakukala majka“.
A nakon pogibije: „Cijeloj Lici žalost srce bije, što joj nesta dičnoga Krntije, što joj nesta vođe od ustanka, prvog vođe, Orešković Marka.”
Međutim, pobuna se uskoro podijelila oko pitanja da li bi se trebalo boriti samo protiv Nezavisne Države Hravtske ili protiv svih snaga Sila Osovine, uključujući i Italijane, koji su ponudili zaštitu od ustaških zločina.
Ova frakcija, koja će kasnije biti poznata kao četnici se suprotstavila Oreškoviću, koji je želeo da ustanak pređe međuetničke granice.
Ova frakcija zagovarala je osvetničke pohode ustanika na hrvatska i muslimanska sela u tom kraju što se nakraju i desilo 6-8. septembra 1941. u Kulen Vakufu i okolini kada je stradalo, prema različitim izvorima 1.300 – 2.300 civilnih žrtava pripadnika bošnjačke nacionalnosti dok je u zločinu u Krnjeuši početkom avgusta stradalo je 235 pripadnika hrvatske nacionalnosti.
Oktobra 1941. godine Orešković je postavljen za političkog komesara Grupe Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Liku, a istog meseca i za prvog političkog komesara Glavnog štaba NOP odreda Hrvatske.
Jasno se usprotivio bratoubilačkom ratu i nastavio se zalagati za proklamovane ciljeve NOP_a.
Prema prvoj verziji, Oreškovića su ubili četnički elementu u Narodnooslobodilačkom pokretu, i bacili u jamu, 20. oktobra 1941. godine u selu Veliko Očijevo, prilikom njegovog povratka iz Drvara u Liku.
Druga verzija u zapisu partizanskog liječnika dr. Monija Levija kaže da je Marko ubijen od četvorice pljačkaša, pripadnika lokalne seoske straže u Velikom Očijevu.
Orešković je član KPJ bio od 1927. godine a od 1936. do 1939. godine boro se protiv fašista u Španskom građanskom ratu. Bio je najpre mitraljezac u Drugom bataljonu 129. internacionalne brigade, a zatim vodnik i partijski rukovodilac bataljona „Đuro Đaković“. Istoričari su pronašli jednu njegovu fotografiju iz tog perioda.
View Comments (2)