Aleksandar Lukašenko, često nazivan “posljednjim evropskim diktatorom,” već tri desetljeća upravlja Bjelorusijom s čvrstom rukom a mnogi u šali kažu da je ovo tek prvih trideset godina vlasti najdugovječnijeg predsjednika.
Njegova vladavina započela je 1994. godine kada je postao prvi predsjednik nezavisne Bjelorusije. Od tada, Lukašenko je kontinuirano pobjeđivao na svim predsjedničkim izborima, iako su mnogi od njih osporavani zbog navodnih nepravilnosti i nedostatka transparentnosti.
Kako se održao na vlasti?
Lukašenko je brzo preuzeo kontrolu nad medijima, osiguravajući da većina informacija koje dolaze do javnosti budu pod njegovim nadzorom. Kritičari i opozicioni lideri često su bili ućutkivani, zatvarani ili prisiljeni na egzil.
Izbori u Bjelorusiji pod Lukašenkovom vlašću redovno su kritikovani zbog nepravilnosti. Optužbe o prevarama, zastrašivanju birača i manjkavoj transparentnosti postali su redovna pojava.
Posljednji predsjednički izbori 2020. godine izazvali su masovne proteste širom zemlje, što je rezultiralo nasilnim suzbijanjem demonstracija. Ovaj događaj dodatno je narušio Lukašenkov ugled na međunarodnoj sceni i doveo do daljnje izolacije Bjelorusije.
Aleksandar Lukašenko je poznat po različitim taktikama za suzbijanje opozicije, uključujući i pokušaje kooptiranja opozicionih političara. Iako je većina njegovih metoda bila usmjerena na represiju, postoji nekoliko primjera gdje su opozicioni političari prešli na njegovu stranu ili su bili kooptirani na različite načine.
Kupovina opozicije
Lukašenko je navodno koristio finansijsku pomoć i političke privilegije kako bi privukao opozicione političare na svoju stranu. Ove taktike su uključivale davanje unosnih poslova ili pozicija unutar vlade ili državnih kompanija.
Opozicioni političari i njihove porodice često su bili izloženi prijetnjama i zastrašivanju, što je neke od njih natjeralo da prihvate saradnju sa Lukašenkovim režimom kako bi zaštitili sebe i svoje bližnje.
Korišćenje kompromitujućeg materijala protiv opozicionih političara bio je još jedan način kako je Lukašenko uspio privući neke od njih na svoju stranu. Strah od javnog sramoćenja ili kaznenog gonjenja bio je moćan alat u njegovim rukama.
U nekim slučajevima, opozicioni političari su dobivali manje značajne uloge unutar vlade ili parlamenta, što je omogućavalo Lukašenku da ih drži pod kontrolom dok istovremeno stvara privid političkog pluralizma.
Na primjer, Sijarhej Hajdukovič, lider prorežimske Liberalno-demokratske partije Bjelorusije, je jedan od opozicionih političara koji je tokom vremena postao blizak Lukašenkovom režimu. Iako nominalno opoziciona stranka, Liberalno-demokratska partija je često podržavala Lukašenkove politike.
Iako nije otvoreno prešao na Lukašenkovu stranu, Anatolij Lebedko, bivši lider Ujedinjene građanske partije, je tokom godina postao manje utjecajan unutar opozicije, dijelom zbog pritisaka i dijelom zbog unutrašnjih sukoba unutar opozicije.
Aleksandar Lukašenko je koristio razne metode, uključujući kooptiranje, zastrašivanje i kompro mat, kako bi oslabio opoziciju i privukao neke opozicione političare na svoju stranu. Iako su glavni opozicioni lideri uglavnom ostali u opoziciji, nekoliko manje istaknutih političara je na kraju pristalo na saradnju sa režimom, bilo iz straha, oportunizma ili pritiska.
Nametnuo opoziciji nacionalistički diskurs
Aleksandar Lukašenko je, tokom svoje vladavine, uspješno manipulirao političkim narativom u Bjelorusiji, uključujući i nacionalistički diskurs, kako bi opoziciju stavio u nezavidan položaj. Opozicioni političari su se često suočavali s izazovom definiranja svoje politike i identiteta u okvirima koje je Lukašenko postavio, uključujući pitanja nacionalnog identiteta i patriotizma.
Lukašenko je koristio retoriku patriotizma i suvereniteta kako bi legitimizirao svoju vlast. Često je naglašavao svoju ulogu u zaštiti Bjelorusije od vanjskih prijetnji, bilo da dolaze iz Rusije ili Zapada. On je promovirao ideju Bjelorusije kao bastiona protiv zapadnog utjecaja i kulturne dekadencije.
Opozicioni političari su se suočavali s izazovom nadmetanja u patriotizmu s Lukašenkom. Kako bi se distancirali od optužbi za saradnju sa stranim silama, mnogi opozicionari su pojačali svoj nacionalistički diskurs, pokušavajući pokazati da su veći patrioti od Lukašenka.
Opozicija je često kritikovala Lukašenkov nacionalizam kao površinski i licemjeran, ističući njegovu bliskost s Rusijom kao dokaz nedosljednosti. Međutim, kritika nije uvijek bila učinkovita zbog kontrole medija i državnog aparata koji je Lukašenko držao.
Neki opozicioni političari i grupe fokusirali su se na promoviranje bjeloruskog jezika i kulture kao protivteže Lukašenkovom proruskog stava. Oni su pokušavali obnoviti nacionalni identitet kroz kulturu i jezik, često u sukobu s Lukašenkovom vizijom.
Ekonomski populizam
Na samom početku mnogi mu priznaju ekonomske uspjehe time što je očuvanjem koncepta društvenog vlasništva nad ključnim segmentima ekonomisije sačuvao zemlju od pljačkaške privatizacije kakvoj smo svjedočili u postkomunističkoj eri.
Njegova ekonomska politika je bila usmjerena na očuvanje socijalne sigurnosti. Lukašenko je zadržao mnoge sovjetske ekonomske strukture, pružajući stabilnost i posao za veliki dio stanovništva, što mu je osiguralo podršku među na početku vladavine. Iako je u sovjetsko vrijeme Bjelorusija imala niži BDP po stanovniku od Ukrajine od 90-ih ima gotovo dvostruko viši.
Lukašenko je uspio održati bliske veze s Rusijom, osiguravajući ekonomsku pomoć i političku podršku. Ovo je omogućilo Bjelorusiji da izbjegne mnoge ekonomske krize koje su pogodile druge post-sovjetske zemlje.
U poređenju s mnogim drugim post-sovjetskim državama pa i Rusijom, Bjelorusija ima relativno nizak nivo korupcije, što je zasluga stroge kontrole države.
Ipak kako je vrijeme odmicalo tako je njegov režim počeo se suočavati sa ekonomskim problemima a nedostatak reformi doveo je do stagnacije. Bjelorusija se suočava s niskim ekonomskim rastom i visokim zaduženjem.
Lukašenkova represivna politika dovela je do međunarodne izolacije Bjelorusije. Sankcije i politička izolacija iz Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država negativno su uticale na ekonomiju zemlje.
Neizvjesna budućnost
Vladavina Aleksandra Lukašenka trajala je 30 godina zahvaljujući njegovoj sposobnosti da kombinira represiju, ekonomsku stabilnost i političku strategiju. Međutim, njegova autoritarna vladavina ostavila je duboke tragove na društvo i međunarodni položaj Bjelorusije.
I dok su neki njegovi potezi osigurali stabilnost i sigurnost, drugi su doveli do političke izolacije i ekonomskog zastoja. Šta će budućnost donijeti za Bjelorusiju i njenog dugogodišnjeg lidera prilično je neizvijesno ali jasno je da će naslijeđe Lukašenkove vladavine još dugo biti predmet rasprava i kontroverzi.