San o ljubavi i smrti

San o ljubavi i smrti je roman srpskog pisca jevrejskog porijekla Filipa Davida. U romanu je opisan težak život jevrejskog naroda u raznim epohama. Tu svoju patnju su često znali da odagnavaju mističnim iskustvima, pa i zabavama.

Prvi dio romana prati put mističnog hasida Jakova, koji je kao dijete ostao bez porodice, a potom ga usvaja jedan introvertni rabin. Radnja se odvija u istočnim dijelovima Evrope, Poljskoj i Ukrajini u osamnaestom ili devetnaestom vijeku.

Dugi niz godina Jakov je živio sa rabinom povučen od svijeta, pa i od svoje etničke i religiozne grupe, koja je i sama bila izdvojena od ostatka svijeta izložena čestim progonima.

Piše: Miloš Lalatović

Zajedno sa svojim poočimom dječak izučava tajne kabale. Živi pretjerano izolovano nemajući gotovo  nikakav kontakt sa ljudima, a posebno sa djevojkama. Ipak, jednom po smrti rabina  koji ga je usvojio, u nekom nejasnom stanju  sna, dobija mistična iskustva vjenčanja sa nepoznatom djevojkom. Idući po svijetu poput prosjaka, dolazi u kuću poznatog ukrajinskog hasidskog rabina, baš na neko slavlje. 

Iako nepoznat, daju mu kao prosjaku hranu i piće.Tu se suočava sa drugim aspektom jevrejskog bijega od stvarnosti kroz pijanke, zabave, neumjerene pjesme, što sve sablažnjava Jakova naviknutog na strogi asketizam. Ispostavlja se da je djevojka sa kojom se vjenčao u snu, rabinova kćerka, koja je preminula prije dvije godine. Mladić saznavši za to ponaša se naizgled ludo ili kako bi rekli u pravoslavlju, jurodivo.

Ne odvaja se od domaćinove kuće danima bez obzira na sve prijetnje i obećanja nagrada. Da bi saznali istinitost Jakovljevih tvrdnji šalju ga sa pismom koje treba da odnese rabinu u dalekoj državi.

Između mističnih vizija i brutalne stvarnosti

Na putu do tamo Jakov  doživljava razne zgode i nezgode. Sprijateljuje se još jednim Jevrejinom Tobijasom, koji mu se javlja posle u viziji saopštavajući mu da su ga ubili, pod sumnjom da je za jevrejsku pashu žrtvovao nestalo hrišćansko dijete, koje je pronađeno, ali Tobijas je već bio mrtav. Nakon toga putuje dalje i dolazi do Beograda, koga tada drže Turci, posjećujući njihove krčme i mehane, zadimljene u  noćnim satima  od dima hašiša i opijuma.

Jakov, ne stiže do rabina kome je trebalo da odnese pismo, umire. Saziva se savjet rabina da bi se utvrdila istinitost tvrdnji nastradalog mladića. U kabalističkom ritualu dozivaju duh Jakova i kćerke hasidskog rabina, za koju je ovaj tvrdio da mu je mistična supruga. Ispostavlja se da je sve tačno. Tu se suočavaju sa bolnom činjenicom da nijesu prepoznali pravednika. Po jevrejskoj tradiciji svijet opstaje zbog trideset i šest pravednika. Smanjenje njihovog broja dovodi do nesreća.

Drugi dio romana se odvija u Vojvodini između dva svjetska rata, tačnije neposredno pred Drugi. Priča prati jevrejskog dječaka Erika Vajsa, koji je od samog rođenja drugačiji. Ima neku vrstu autizma, ali i neobične genijalne sposobnosti.

Već u najranijem uzrastu rešava komlikovane matematičke zadatke, zna napamet čitave knjige, pa i molitve. Zabrinuti roditelji ga odvode kod dječijeg psihijatra Franca, koji je bio Njemac. Doktor je u početku bio vrlo ljubazan, ali se sa izbijanjem rata otkriva njegova prava namjera.

Predlaže Erikovim roditeljima da bježe,  a da će se on brinuti o djetetu. Doktor Franc je bio pristalica nacizma, kao i rasne teorije o superiornosti germanske rase, vraćanju starim paganskim vjerovanjima, tvrdeći da su Jevreji donijevši judeo-hrišćanstvo i njihovu etiku u Evropu ,,osakatili” germanske i romanske narode, koji su do tada bili toliko superiorni da su imali i natprirodne moći.

Do poslednjeg rata devedesetih

Erika odvodi u institut gdje su bila smještena nezbrinuta djeca sa raznim psihičkim i tjelesnim manama, ali i sa natprirodnim sposobnostima. Nad djecom vrše eksperimente, ali u jednom trenutku izbija njihova pobuna protiv upravitelja i njemačkih vojnika.

Pobunu predvodi par blizanaca sa natprirodnim sposobnostima, pored koje ostala djeca osjećaju čudno spokojstvo. Sve ovo se odigrava na intuitivan način, pošto su djeca uglavnom nesposobna za običnu komunikaciju.

Neposredno prije toga jednoj djevojčici u institutu se javlja Bogorodica tješeći je, i to kao da je bio znak pobjede dobra na zlom, nemoći nad silom, Božije ludosti nad ljudskom mudrošću.Slično onome kako opisuje Apostol Pavle u jednoj poslanici. I zaista nemoćna hendikepirana djeca uspijavaju u pobuni i oslobađaju se, bez obzira na bezobzirne vojnike i pse, koji ih ujedaju.

Mada kada je jedan od pasa ugrizao Erika, kao da se postidio, odbijajući naredbe, iako se radilo o vrlo izdresiranom vojničkom psu. Ova dječija pobjeda se poklopila sa njemačkim gubitkom kod Staljingrada.

Djeca su lutala, organizujući dječiju bandu. Susreće ih jedan sveštenik, u početku odbacuju ga, nemajući povjerenje ni prema kome. Ali sveštenik uspijeva da ih pridobije. Dočekuju i kraj rata. Nove komunističke vlasti smještaju Erika u psihijatrijsku bolnicu kao neizlječivog šizofreničara.

Ostaje u njoj čitav život. Tačnije do poslednjeg rata devedesetih, kada se usled opšteg rasula države nađe na brodu sa očajnim ljudima, koji su izgubili svoje najbliže i vapiju za utjehom. Ovo iskorišćava grupa probisvjeta odlučujući da se našali sa svjetinom.  Napravivši prikazu Isusa, narod pada na koljena moleći ga za pomoć, da vrati njihove poginule, da rat prestane i itd.

Erik i Jakov: Dvojica junaka kao simboli jevrejske sudbine kroz progon i zagonetnu odsutnost

A, onda na razočarenje  prisutnih se pojave organizatori čitave predstave kreveljeći se. Prisutni umjesto da bijes iskale na prevarante, nailaze na bolesnog Erika, izolovanog od ostalih i koji jedini nije u svome odsutnom stanju  nasio na prevaru. Valjda,  zbog toga im je i privukao pažnju.Pretresavši ga, našavši mu izvještaj iz bolnice gdje piše njegovo ime i prezime, međusobno govore ”ko god da je nije naš”.

Jadni čovjek biva izložen poniženjima i nesnosnim batinama. Ali izbija požar na brodu. Erik na kraju umire, dječak u tijelu starca, član dječije bande.

U likovima junaka ovoga romana Jakova i Erika, prikazana je sudbina čitavog jevrejskog naroda, proganjanog, odsutnog, koga i zbog te zagonetne odsutnosti opet progone. Može se reći da na neki način predstavljaju sliku i Isusa Hrista, koga tačno, sami Jevreji većinom nijesu prihvatili, ali pitanje je koliko su ga prihvatili i oni koji to zvanično jesu.