Šestojanuarska diktatura naziv je za višegodišnji period diktature u Kraljevini Jugoslaviji koji je započeo 6. 1. 1929. godine. Toga dana je kralj Aleksandar I Karađorđević raspustio Narodnu skupštinu, zabranio rad svih političkih stranaka i sindikata, zabranio političke skupove, uveo cenzuru, za premijera postavio Petra Živkovića a državi promijenio ime u Kraljevina Jugoslavija.
Povod za uvođenje diktature bio je atentat u skupštini u kojem je član srpskih radikala Puniša Račić ubio prvake Hrvatske seljačke stranke. U proglasu objavljenom 6. januara 1929. godine proklamira da su “ti žalosni razdori i događaji pokolebali kod naroda veru u korisnost te ustanove te da zato između kralja i njegovog ljubljenog naroda “ne može i ne sme biti više posrednika”“.
Jedini otpor diktaturi došao je od Komunističke partije Jugoslavije, koja je pozvala narod na oružani otpor, ali je on krvavo ugušen od policije.
Otvorena diktatura je formalno ukinuta donošenjem Oktroisanog ustava 3. septembra 1931. godine, kojim je dozvoljena samo režimska Jugoslovenska nacionalna stranka, pod vođstvom nosioca diktature generala Petra Živkovića.
Međutim, tek nakon Marsejskog atentata na kralja Aleksandra 1934. godine, dozvoljen je rad strankama i raspisani su novi izbori 1935. godine, čime je diktatura faktički okončana.
Niko nije bio zadovoljan nemetnutim promjenama, pa ni srpski politicari, kojima su kraljevskim pučem potkresana krila. Bosanski muslimani bili su duboko nezadovoljni, jer su u svakoj od četiri novouspostavljene banovine bili u manjini, a muslimanskim službenicima dodijeljeni su najniži položaji.
Vođa glavne hrvatske stranke Vladko Maček (nasljednik ubijenog Stjepana Radića) izdao je u 1932. “rezoluciju” u kojoj je zatražio povratak demokratije i okončanje srpske hegemonije. Nakon toga su slicne izjave dali Anton Korošec u Sloveniji i Mehmed Spaho u Bosni, pa su sva trojica bili hapšeni.
Tek nakon ubistva kralja Aleksandra, novi regent, knez Pavle, pustio je Mačeka iz zatvora, raspisao 1935. godine nove izbore i povjerio srpskom političaru Milanu Stojadinoviću da sastavi kompromisnu vladu, u koju je ukljucio Korošca i Spahu.
Progon Komunističke partije Jugoslavije
Tokom diktature su ukinute političke slobode, a policija je progonila ilegalne radikalne grupe kao što su hrvatski i makedonski nacionalisti, albanski i crnogorski separatisti i komunisti.
Oko 400 članova KPJ i SKOJ-a ubijeno je u periodu od 1929. do 1932. Ovako velikim žrtvama pridonijela je direktiva KPJ za dizanje oružanog ustanka. Do sredine 1932. godine, samo pred Državnim sudom za zaštitu države održana su 83 sudska procesa protiv komunista. Na robiju su osuđeni brojni poznati komunisti a među njima je bio i Josip Broz Tito koji će tek 1937. godine preuzeti vodstvo nad KPJ. Broz je na Bombaškom procesu osuđen na 6 godina robije i iz zatvora izlazi tek 1934. godine.
Takođe na višegodišnje robije osuđeni su i brojni drugi komunisti a među njima Josip Kraš, Đuro Pucar, Ivan Milutinović, Otokar Keršovani, Edvard Kardelj, Jovan Veselinov, Aleksandar Ranković, Boris Kidrič i ostali.
U represivnim policijskim akcijama ubijeni su brojni poznati komunisti a među njima i 7 sekretara SKOJ-a.
Takođe posebno veliki udarac za KPJ bio je ubistvo njihovog dotadašnjeg vođe Đure Đakovića koji je 1928. na kongresu tada zabranjene KPJ u Drezdenu izabran za jednog od dva vodeća sekretara i postao de fakto lider partije. Godinu dana kasnije uhapšen je u Zagrebu ( aprila 1929. godine) zajedno sa sekretarom Crvene pomoći Nikolom Hećimovićem.
Nakon mučenja njih dvojica odvedeni su na Jugoslovensko – Austrijsku granicu i ubijeni bez ikakvog suda po naređenju komandanta žandarmeriskog puka potpukovnika Radivoja Ristića u policijski insceniranom pokušaju bijega.
Tokom ove represije jugoslovenski komunisti zauzeli su stav da je Kraljevina Jugoslavija “tamnica naroda” i počeli se zalagati za stvaranje federacije ravnopravnih naroda.
Progon ostalih političkih protivnika
Vladko Maček je u decembru 1929. uhapšen i dugo držan u zatvoru, ali je pušten bez optužbe. Na ulici je u Zagrebu ubijen hrvatski znanstvenik Milan Šufflay, što je dovelo do međunarodne peticije koju su potpisali i Albert Ajnštajn i Hajnrih Man.
Vođa Srba iz Hrvatske Svetozar Pribićević je prvo interniran u Brus (Srbija), a zatim mu je zbog lošeg zdravlja dopušteno da napusti zemlju. Umro je u Čehoslovačkoj 1936.
Većina opozicionih srpskih političara je primila uvođenje diktature bez aktivnog otpora. Srpska opozicija se uglavnom nečujno povukla sa političke pozornice, “uplašena i demoralisana, povinujući se zakonskim propisima o zabrani i raspuštanju stranaka i udruženja”. Na udar vlasti je došao Dragoljub Jovanović, vođa levog krila Saveza zemljoradnika, koji je osuđen na godinu dana zatvora.
View Comments (1)