Vladimir Putin je pet godina radio kao oficir KGB-a u Drezdenu. Dokumenti Štazija iz tog perioda otkrivaju više o ruskom predsedniku nego što bi on želeo. Ali neke legende su takođe opovrgnute.
Autor: Hubert Knabe
O Vladimiru Putinu se dosta pisalo poslednjih meseci. Bezbroj stručnjaka je dalo svoju procjenu vladara Kremlja otkako je Rusija napala Ukrajinu. Analizirano je čak i njegovo držanje tokom TV nastupa. Međutim, mnogi pokušaji objašnjenja bili su u domenu spekulacija.
S druge strane, pisani dokumenti dokumentuju fazu u Putinovom životu koja je ostavila trajan utisak na njega: njegov rad kao oficir u prvom glavnom odeljenju sovjetskog komiteta državne bezbednosti (KGB) u Drezdenu. Ovamo je sovjetska strana špijunska agencija poslala tada 33-godišnjaka 1985. na njegov prvi inostrani zadatak nakon što je diplomirao na KGB univerzitetu u Moskvi. I ovdje, pet godina kasnije, iskusio je kako je očito nepobitna diktatura SED-a srušena građanskim protestima. Početkom 1990. godine, zajedno sa svojom tadašnjom suprugom Ljudmilom, morao je na brzinu spakovati svoje domaćinstvo u Radebergerovoj ulici 101 i vratiti se u Rusiju.
Dokumenti o Putinovom naukovanju u DDR-u sada se čuvaju u filijali Saveznog arhiva u Drezdenu. Oni dolaze iz zaliha lokalne okružne uprave Ministarstva državne bezbjednosti (MfS). Ovo je blisko sarađivalo sa “prijateljima” – kako je Stasi interno nazvao KGB. Arhiv je objavio oko 500 listova dokumenata na zahtjev, kao i desetine uglavnom neobjavljenih fotografija. Iako samo neki od dokumenata dolaze direktno iz KGB-a, oni daju dubok uvid u aktivnosti ruskog predsjednika u to vrijeme. Koliko njegove posljedice sežu u sadašnjost je ono što zapravo iznenađuje kada se čita.
Odelo umesto uniforme
Na prvi pogled nesumnjivo su najfascinantnije fotografije koje prikazuju Putina u raznim prilikama u Drezdenu. Stasi je redovno pozivao svoje kolege iz KGB-a na slavljeničke događaje, na primjer da prisegnu nove regrute ili da obilježe političke godišnjice. Putin je skoro uvek bio tu.
Na slikama je vitak, pomalo nespretan muškarac čije se čelo rano razbistri i koji uglavnom nemo procjenjuje svoju okolinu. Umesto uniforme, Putin nosi odelo, košulju i kravatu, a umesto uobičajenog alkohola ispred sebe skoro uvek ima čašu soka. Deluje kao disciplinovan, dinamičan – i ambiciozan.
Većina fotografija pronađena je kao otisci papira bez datuma u odjelu za operativnu tehnologiju. Stoga se može precizno dodijeliti samo nekoliko motiva. Na primjer, grupna fotografija prikazuje Putina u posjeti muzeju 1. sovjetske gardijske tenkovske armije na prijelazu iz 1988./89. Na drugoj slici, 21. novembra 1987. na takozvanom Balu Bratstva po oružju, dobio je zlatnu značku časti od Društva za njemačko-sovjetsko prijateljstvo (DSF). Štazi je pozvao 13 sovjetskih čekista i njihove žene.
Međutim, zanimljiviji je sadržaj pisanih dokumenata. Dokumentiraju, na primjer, Putinov brzi uspon od kapetana do majora do potpukovnika. Već 1987. bio je zamjenik svog šefa Lazara Matvejeva, a nakon toga nekoliko puta je bio šef rezidencije KGB-a u Drezdenu. Putin je preuzeo i nevoljeno mjesto partijskog sekretara – važno mjesto ako želite da napravite karijeru.
- Zašto je Putinu Lenjin kriv za sve? Evo šta je vođa boljševika pisao narodu Ukrajine
- Putin: Ukrajinu je stvorio Lenjin, pokazaćemo vam šta je prava dekomunizacija
U februaru 1988. dobio je još jednu nagradu, ovoga puta čak od ministra Štazija Eriha Mielkea, koji mu je dodelio bronzanu medalju NVA za zasluge. Fotografija na kojoj se vidi Putin sa Mielkeom i liderom Drezdenskog SED-a Hansom Modrowom vjerovatno je snimljena ovom prilikom.
Dokumenti takođe pokazuju da je raspad DDR-a bio potpuno iznenađenje za Putina. Nigde nema naznaka da su službenici KGB-a i MfS-a bili svjesni prijeteće opasnosti. „Socijalizam je u ofanzivi“, izjavio je šef Stazija u Drezdenu Horst Böhm u svom govoru na Balu Bratstva po oružju . „Njegovo dalje jačanje (…) je osnovno obilježje, definicija historije našeg stoljeća.“
Šok je morao biti utoliko veći kada je režim SED-a iznenada posustao 1989. godine – uključujući i Putina, koji je iz prve ruke svjedočio procesu. Kada su demonstranti u decembru zauzeli upravu okruga Štazi, neki su se takođe preselili u obližnju vilu KGB-a u Angelikastrasse 4. Uzalud je, kasnije je izvijestio Putin, tražio podršku od sovjetske vojne komande u Drezdenu. Prema riječima očevidaca, konačno je i sam došao do kapije, gdje se predstavljao kao prevodilac i objasnio demonstrantima na njemačkom da je to sovjetska teritorija. “Ako neovlašćena lica uđu u ovo područje, ja sam naredio da se puca”, rekao je tada. Masa se ponovo povukla.
U strahu da će rezidencija KGB-a biti zauzeta, Putin i njegove kolege grozničavo su krenuli u uništavanje svojih mukotrpno sakupljenih dosijea. “Bacali smo stvari u vatru dan i noć”, prisjetio se kasnije. Na kraju je, kako je izvijestio njegov posljednji šef Vladimir Širokov, dvanaest kamiona dokumenata odvezeno u lokalni štab sovjetske armije kako bi ih uništili dok su štitili trupe. Ali prvo se srušila peć za spaljivanje tajnih dokumenata, a onda nije stigao napalm koji je trebao da se koristi za uništavanje papira na strelištu. Na kraju ga je polio benzinom i zapalio, što je rezultiralo eksplozijom.
U istom intervjuu Širokov opisuje i sramotni odlazak KGB-a iz Drezdena. Pošto su ga pratili od 6 ujutro do ponoći, ponašao se kao da je prekinuo sve aktivnosti. Međutim, tajno je kupio i utovario dva automobila, koji su potom tokom noći „stavljeni na stazu“. Konačno je dovezen tamo sa sinom pod okriljem mraka. „Ujutro smo već bili u Poljskoj.“ Koliko je slom režima bio drastičan za čekiste može se oceniti i po tome što je samouvereni šef drezdenske Štazi, koji se vidi na mnogim fotografijama sa Putinom, izvršio samoubistvo u 52. godini života. Duboko nepovjerenje ruskog predsjednika u civilno društvo ima mnogo veze sa ovim iskustvima.
Spekulacije i legende
Zvanično, Putin i njegove kolege u Drezdenu bili su odgovorni za kontakt sa administracijom okruga Štazi. Istovremeno, kao oficiri Prvog štaba, njihov posao je bio da regrutuju zapadne agente za KGB. Špekulacije koje kruže o ovome pokazuju se uglavnom nevjerodostojnim kada se čitaju dokumenti.
U svojoj knjizi “Putinova mreža” novinarka Ketrin Belton piše, na primer, da je Putin u to vreme podržavao radikalne levičarske teroriste i neonaciste u Nemačkoj. Pripadnici frakcije Crvene armije (RAF) do njega bi putovali vozom nekoliko puta. Oni su takođe predali spiskove oružja, koje je potom deponovano u Zapadnoj Nemačkoj. Čak je i napad na šefa Deutsche Bank Alfreda Herrhausena “predviđen iz Drezdena”.
O tome nema dokaza u dokumentaciji. Takva saradnja sigurno ne bi prošla nezapaženo od strane Štazija, sa njihovim dobrim kontaktima sa RAF-om i besprekornim praćenjem graničnog saobraćaja. Čak i KGB teško da bi povjerio tako politički osjetljiv proces neiskusnom stranom špijunskom oficiru u istočnonjemačkim pokrajinama. Sama tvrdnja da je Stasi pokupio teroriste u sovjetskim ZIL limuzinama na željezničkoj stanici čini Beltonove anonimne svjedoke nevjerojatnim. Državne vagone duge šest metara koristio je isključivo vrh vlasti.
Prema Beltonu, Putin je takođe igrao značajnu ulogu u tehnološkoj špijunaži. Budući da je kombinat elektronike Robotron boravio u Drezdenu, grad bi bio centar crnog tržišta zapadnih tehnologija. Međutim, kako pokazuju dokumenti Štazija , većina ilegalnih nabavki išla je preko centrale u Istočnom Berlinu, koja je materijal prosleđivala direktno Moskvi. Šef Štazija u Drezdenu bio je shodno tome skroman na Balu Bratstva oružja . “Naši izviđači”, izvještava on svojim sovjetskim kolegama, “sudjelovali su” u razvoju 32-bitnog kompjutera i 256-kilobitnog memorijskog kola; on je prethodno sam precrtao pridjev “visok”.
Još je sumnjivija tvrdnja publiciste Ericha Schmidt-Eenbooma da je BND uspio uvjeriti prevodioca iz Drezdenskog KGB-a kao izvora početkom 1980-ih. Navodno je Putinov šef Matvejev čak imao aferu sa njom – sve dok nije zatrudnela i pobegla na Zapad. U dokumentima o tome nema ni riječi, iako bi Stasi sigurno detaljno procijenio takav proces. Brojni drugi dokumenti u kolekciji, s druge strane, svjedoče o njenom paranoičnom strahu od špijuna.
Očigledno lažna je izjava pokojne američke politikologinje Karen Dawisha da se Putin može vidjeti na fotografiji sa Matthiasom Warnigom – Stazijevim špijunskim oficirom kojeg je ruski predsjednik kasnije postavio za generalnog direktora Sjevernog toka 1 i 2. U stvarnosti, međutim, osoba na slici bila je šef okružne kancelarije Štazija u Kamencu, Horst Kubel. Beltonova tvrdnja da je Warnig bio “dio ćelije KGB-a u Drezdenu” koju je Putin osnovao pod krinkom konsultantske kuće je takođe vrlo upitna. Prema dokumentima, Warnig je živio kao agent u Saveznoj Republici od 1986. do 1990. godine , a prije toga je radio u Istočnom Berlinu za MfS i Ministarstvo vanjske trgovine .
Konačno, tvrdnja istraživačkog centra “Correctiv” da je Putin angažovao stalno zaposlenog Stazija kao agenta u Drezdenu proizvod je čiste fantazije. Centar, koji obavlja “provjere činjenica” za Facebook, između ostalog, izvijestio je da je muškarac “prebačen u manje cijenjeno odjeljenje za posmatranje” iz stranih obavještajnih službi. Navodno, Putin je regrutovao i Rainera Sonntaga da bi ga kao neonacista prokrijumčario u Saveznu Republiku. Američki portal “SourceMaterial” nedavno je dodatno uljepšao priču i proširio da je službenik Štazija osuđen na tri godine zatvora zbog rada za KGB u DDR-u.
U dokumentaciji nema ni riječi o bilo čemu od ovoga. Tačnije, iz dosijea rukovodstva čovjeka se vidi da je premješten 1988. jer nije bio pogodan za rad sa agentima zbog svoje “užurbanosti i rasejanosti”. Ubrzo su se s njim dogodila slična iskustva na novoj lokaciji, tako da mu je na kraju omogućeno samo tehnički posao. Nikad nije bio u zatvoru.
Herojska priča koju je ispričao jedan od Putinovih bivših kolega u knjizi objavljenoj pod pseudonimom takođe deluje sumnjivo . Čovek, za koga se veruje da je Vladimir Agartanov, tvrdio je da je Putin, kada se DDR raspao, uzeo karton sa kontaktima KGB-a iz uprave okruga Štazija kao “kalfe”. U stvarnosti, međutim, kao i sve osobe, oni su upisani u opšti dosije F 16. Dakle, Putin bi morao da bira karte jednu po jednu, što bi trajalo satima, ako ne i danima. Postojao je i duplikat svake kartice u Berlinu.
Putinovi agenti
Kao što pokazuju uzorci , još uvijek postoje indeksne kartice agenata KGB-a u Drezdenu. Svi imaju registarski broj XII 2135/74. To dovodi do takozvanog backup procesa, kojim je Stasi snimao veće grupe ljudi. Međutim, za razliku od uobičajenog, na kartici incidenta koja je takođe sačuvana stoji samo „prijatelji“ pod zaposlenima – zbog čega se samo u pojedinačnim slučajevima može utvrditi kog je doušnika vodio lično Putin.
Rezervna kopija je također još uvijek na mjestu – spektakularno otkriće jer je to imenik svih agenata Drezdenskog KGB-a, uključujući i one vojne obavještajne službe. Od procesa, koji je prvobitno imao najmanje 90 stranica, još postoje samo dvije stranice ispisane s obje strane, koje su pronađene tek 1995. godine. Na njemu su imena 83 osobe, od kojih 37 iz Njemačke.
Teroristi RAF-a nisu među njima. Umjesto toga, Putin se više bavio rutinskim poslom. Pozvan je, na primer, kada je mladi KGB-ovac iz Lenjingrada tražio kontakt sa MfS-om tokom posete Drezdenu – što je MfS odbio bez prethodnog obaveštenja preko centrale. U drugom dokumentu , Putin je od šefa Drezdenskog Štazija zatražio “efikasnu podršku” kada je telefonska linija agenta KGB-a “greškom” prekinuta; MfS se pobrinuo da se ponovo zaposli.
“Majstor tajnih kombinacija”
Potraga za špijunima bila je, naravno, zamoran posao. KGB je stalno bio u potrazi za mogućim pojedincima. Vojna odbrana je bila znatno aktivnija od Putina, budući da su trupe stacionirane na području Drezdena u slučaju rata trebalo da napreduju daleko u Saveznu Republiku. Odgovorni pukovnik Valeri Androsow je u više navrata tražio od Stasija da istraži “veze između građana DDR-a i osoba SRJ” na lokacijama Bundeswehra kao što su Munster ili Soltau. Pukovnik Hardi Anders, koji je bio odgovoran za kontakt s KGB-om u Drezden Stasi , poslao mu je stotine savjeta s putovanja i pisama.
U septembru 1986. Putinov šef Matvejev je takođe zatražio „posebno istraživanje“ . Tražio je građane DDR-a “do 50 godina” koji su se prijavili za privatna putovanja u Bon, Hanover i Minhen. Međutim, Stasi ga je odbio jer takvo istraživanje ne bi bilo moguće. Njegov nasljednik Širokov bio je uspješniji. U martu 1989. dao je na pregled njemačkog državljanina koji je želio otputovati u DDR i koji je bio “od operativnog interesa” za KGB. Štazi je takođe pomogao kada je Širokov pitao za jednog Zapadnog Berlinca kojeg je KGB upravo “prosvetio sa stanovišta mogućeg regrutovanja”.
Ponekad je Stasi tražio i zvaničnu pomoć – na primjer kada je agent KGB-a trebao dati “informacije o osoblju koje tamo radi” nedaleko od gostinske kuće uprave okruga SED-a. Čovjeka je vjerovatno vodio Putin, jer ruska napomena na zahtjevu glasi “Drugovi WW Putin na pogubljenje”. Ali nije htio ili nije mogao pomoći, jer ispod piše: “Vraćeno bez egzekucije”.
Kada bi KGB pronašao njemačkog državljanina koji bi mogao biti špijun, obično su bili potrebni mjeseci da ga regrutuje. Da bi bili uspješni – ovo je još jedan uvid iz čitanja – potrebne su vještine koje se i danas mogu uočiti kod Putina: izdržljivost, volja za obmanom i sposobnost taktičkih trikova. Oni koji savladaju ovu umjetnost bit će nagrađeni napredovanjem i nagradama.
Putin je očigledno bio “majstor tajnih kombinacija”, kako je to rekao jedan od njegovih kolega iz Drezdenskog KGB-a. “Bio je direktor ili, ako hoćete, čak i dirigent vještački stvorenih situacija u kojima su testirani ljudi koji su ga zanimali.” Rad s vama je za nas bio dobra škola – za život, ljudski i profesionalno.”
Nespretne metode Sovjeta
Ne može se završiti pregled dokumenata, a da se ne spomene hladan ton koji u njima preovladava. Stasi je ponekad direktno prekorio KGB zbog njegovih nespretnih metoda. Ton se menjao samo jednom godišnje – kada je šef Štazija u Drezdenu čestitao Putinu rođendan čestitkom i cvećem .
Ovaj napeti odnos ilustruju dokumenti o “dekonspiraciji tehničke mere od strane sovjetskih čekista” . Slučajno, Štazi je u junu 1987. godine saznao da je, kada je IM “Ulla” bila u poseti DDR-u, njen sin otkrio i uključio prislušni uređaj ispod IM “Bockove” sofe. U panici, MfS je potom agenta KGB-a stavio na poternicu na svim graničnim prelazima DDR-a. IM “Bock” je uspeo da vrati predajnik, ali je Stasi vidno prehlađen. Istraga je otkrila da je Putinov kolega Agartanov instalirao grešku bez konsultacije s njim. Žalosno, njegov šef je morao priznati da je “do otkrića došlo zbog nekvalificiranog rada njegovog zaposlenika”.
Ali bilo je masovnih kritika uglavnom zbog nedostatka discipline od strane sovjetskih trupa. Prepiska između MfS-a i KGB-a sadrži bezbroj pritužbi o provalama, seksualnom uznemiravanju, tučama, nesrećama s udarcima i bijegom, gubitku ili prodaji oružja, čak i pogocima granata u naseljenim područjima . Štazi se nije žalio samo na same incidente, već i na to kako se vojska pozabavila njima.Komandant u Königsbrücku proglasio je pritužbe na provale “zatvorenim” jer sovjetske registarske tablice pronađene u procesu “nisu registrirane”. On je uznemiravanje jednog građanina DDR-a opisao kao “izum”. Kada je kriminalistička policija htjela da ga kontaktira, pokazao je “poteškoće u komunikaciji” ili nije mogao razgovarati s njim jer se “odmarao u podne”. Čak i kada je supruga službenika MfS-a bila nepristojno zlostavljana, a Štazi je uz pomoć KGB-a htela da otkrije ko je krivac , morala je da primeti: “Rezultat: ništa se nije dogodilo” .
Možda su za ruskog predsjednika i vrhovnog komandanta oružanih snaga njegove godine u Drezdenu bile i naukovanje u tom pogledu.