Pošto je Jugoslavija za razliku od drugih balkanskih i istočnoevropskih država bila bliža Zapadu, tako su i kulturni trendovi brzo dopirali u nju. Naravno, odmah pomislimo na rok scenu, koja je po mnogima bila odmah iza engleske i njemačke u Evropi.
Piše: Miloš Lalatović
Ali sa rok muzikom tu je i savremena književnost, nastala pod uticajem najprije Bodlera, Kamija, Sartra, a posle naročito bitnika, Čarlsa Bukovskog, Vilijama Barouza, Alena Ginberga, Lorensa Ferlingetija. Bitnici su izgradili srž onoga što nazivamo danas urbana književnost.
Posle nekog vremena se njihov stil prenio i u države bivše Jugoslavije. Kad pomislimo danas na starije pisce urbane književnosti tu su Moma Kapor, Milan Oklopdžić, sa svojim nezaobilaznim kultnim romanom Ca.
Blues, Slobodan Tišma, David Albahari, pa i Svetislav Basara, koji je i danas vrlo aktuelan. Može se reći da je Milan Oklopdžić probio led sa svojim Ca Blues romanom. Knjiga koja opisuje njegov život u Americi, iskustvo sa drogama, bajkerima, Felingetijem, slušanje govora Alena Ginsberga.
Roman kad se pojavio tih osamdesetih godina bio je avangarda, zajedno sa knjigom Mi djeca sa kolodvora Zoo, Kristian F.Drugi talas urbane književnosti počinje sa raspadom države devedesetih, što su mnogi urbani tipovi doživljavali kao veliki pad, ne samo što se tiče ratova, koji su odnijeli veliki broj žrtava, duboke ekonomske krize, nego i kao kulturni sunovrat.
Kao pobjeda izvitoperene ruralne kulture nad urbanom. Kao posljedica toga, organizuju se brojni antiratni protesti u Beogradu, koje su predvodili članovi čuvenih bendova Ekv, Električni orgazam, Partibrejkersi.
Neki od bivših rokera i pankera počeli su da se bave književnošću. Takav je bio i Vladimir Arsenijević. Nekada panker, član bendova Urbana gerila i Berliner strasse, koji osamdesetih odlazi u London. Pri povratku ubrzo ga očekuje raspad države. Ovo mu je bila inspirativna tema da napiše roman ”U potpalublju”.
Roman je nagrađen Nin-ovom nagradom za 1994.godinu.Neobičnost je u tome što je dobitnik bio najmlađi do danas ove prestižne književne nagrade, što mu je to bio debi romani i što je uspio da nadmaši tada već uveliko afirmisane književnike konzervativnog i vječito zabrinutog za budućnost nacije Dobricu Ćosića i Vuka Draškovića.
Vladimir Arsenijević je tada imao dvadeset devet godina. Čudo je bilo, sto je u jeku rata, dobio nagradu jedan antiratni roman, sa do tada nepriznatim u ozbiljnijoj jugoslovenskoj književnosti temama poput života mladih, njihovih iskustava sa drogom, pripadnosti subkulturama.
Roman je devedesetih bio nezaobilazno štivo omladine, koja iole drži do urbaniteta. Ovakva vrsta književnosti nastavlja da buja i po ostalim bivšim jugoslovenskim državama. A zajednički cilj im je suprotstavljanje nacionalizmu i uskom palanačkom, dunjalučkom, plemenskom duhu. U Crnoj Gori počinje urbana književnost sa Balšom Brkovićem, Ognjenom Spahićem, Andrejem Nikolaidisom.
Posebno je interesantan i značajan u ovom smislu roman Balše Brkovića ”Privatna galerija”, koji je nagrađen nagradom Miroslavljevo jevanđelje. U Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj tu je Miljenko Jerković, Marko Tomaš, Mehmed Begić.
Sa albanskog govornog područja interesantan je pjesnik Dževdet Bajraj iz Òrahovca, koji je zajedno sa Vladimirom Arsenijevićem provodio ratne dane u Meksiku, tokom bombardovanja Jugoslavije 1999.godine.U zadnje vrijeme tu je i mladi Špetim Selmani, dobitnik prošlogodišnje Evropske nagrade za književnost. Urbana književnost je obavila i obavlja svoju posebnu ulogu na ovim prostorima pišući o životu mladog malog čovjeka, okruženog balkanskom svakodnevnicom, sivilom, stereotipima i izlasku iz toga. Iz ”potpalublja”…