Ustavni sud Bosne i Hercegovine je 18. januara 2024. godine održao 140. plenarnu sjednicu na kojoj je razmatrao zahtjeve za ocjenu ustavnosti i apelacije.
Na ovoj sjednici Ustavni sud BiH nije osporio kontroverzni zakon kojim je kriminalizovana kleveta u Republici Srpskoj jer su svi članovi tog zakona koji su usvojeni prošle godine po mišljenju ovog suda u skladu sa Ustavom i članom 10. Evropske konvencije. Osporen je samo jedan član zakona koji je vlast u RS donijela nakon nametanja zakona o zabrani negiranja genocida a tiče se povrede ugleda i časti Republike Srpske.
Iz Ustavnog suda su saopštili da su odlučujući o zahtjevu Denisa Zvizdića, drugog zamjenika predsjedavajućeg Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine, i 14 poslanika Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine, Ustavni sud je utvrdio da član 280a. Krivičnog zakonika Republike Srpske nije u skladu sa članom II/3.h) Ustava Bosne i Hercegovine i članom 10. Evropske konvencije i ukinuo osporenu odredbu navedenog zakona.
Ovaj član zakona koji je Ustavni sud proglasio neustavnim odnosi se na povredu ugleda Republike Srpske i njenih naroda
Član 280a
- (1) Ko javno izloži poruzi, preziru ili grubom omalovažavanju Republiku Srpsku, njenu zastavu, grb, amblem ili himnu kazniće se kaznom zatvora do tri godine.
- (2) Ako je djelo iz stava 1. ovog člana izvršeno na način da se Republika Srpska označi kao agresorska ili genocidna tvorevina ili njeni narodi agresorskim ili genocidnim, učinilac će se kazniti kaznom zatvora od šest mjeseci do pet godina.
- (3) Ako je djelo iz stava 2. ovog člana izvršilo službeno ili odgovorno lice ili lice u institucijama vlasti ili organu koji se finansira iz javnog budžeta, kazniće se kaznom zatvora od dvije do deset godina.
- (4) Ako su djela iz st. 1. do 3. ovog člana izvršena u namjeri promjene ustavnog uređenja Republike Srpske, njene teritorijalne cjelovitosti ili nezavisnosti, učinilac će se kazniti kaznom zatvora od tri do petnaest godina.
Dalje je utvrđeno da su čl. 208a, 208b, 208v, 208g, 208d. i 208đ. citiranog zakona u skladu sa članom II/3.h) Ustava Bosne i Hercegovine i članom 10. Evropske konvencije. Ovim članovima zakona kriminalizovana je kleveta, Iznošenje ličnih i porodičnih prilika i javno izlaganje poruzi.
- Sattler pisao Dodiku i Narodnoj skupštine RS! Traži povlačenje zakona kojim se kriminalizuje kleveta
Radi se o članovima kontroverznog zakona na koje je više puta upozoravali predstavnici medija ali i brojnih međunarodnih organizacija jer se njome suzbija sloboda govora. Brojni kritičari vlasti strahuju da će se ovaj zakon sa pravosuđem koje je pod kontrolom vlasti, koristiti za obračun sa kritičarima Milorada Dodika koji je najavio usvajanje ovog zakona nakon izbora 2022. godine.
Sažetak odluke Ustavnog suda BiH
U pogledu ocjene ustavnosti člana 280a. Ustavni sud je, između ostalog, smatrao da obim djela koja se mogu smatrati kažnjivim u skladu sa članom 280a. osporenog zakona (Povreda ugleda Republike Srpske i njenih naroda) dovodi u pitanje proporcionalnost miješanja kroz krivične sankcije. Osim toga, Ustavni sud je primijetio da krivično djelo iz citiranog člana, za koje je propisana kazna zatvora, ostavlja mogućnost primjene mjera propisanih Zakonom o krivičnom postupku za osiguranje prisustva optuženog lica i uspješno vođenje krivičnog postupka, odnosno mogućnost da se optuženom odredi i pritvor, što dodatno potvrđuje odvraćajući učinak člana 280a. Ustavni sud je zaključio da član 280a. nije proporcionalan ciljevima zbog kojih je donesen i da takvo miješanje u slobodu izražavanja nije „neophodno u demokratskom društvu“.
Razmatrajući čl. 208a, 208b, 208v, 208g, 208d. i 208đ, Ustavni sud je ukazao da to što je kleveta, nakon dužeg perioda, ponovo propisana kao krivično djelo nije samo po sebi protivno Ustavu BiH ili Evropskoj konvenciji. Međutim, Ustavni sud je smatrao nužnim i da ukaže da, iako nije ocijenio neustavnim navedene odredbe, nadležni organi u Republici Srpskoj trebaju postupati s posebnom pažnjom u slučaju krivičnog progona za djela propisana ovim članovima, a naročito voditi računa da osporene odredbe primjenjuju u skladu sa standardima utvrđenim dugogodišnjom praksom Evropskog, ali i Ustavnog suda, te naglasio da bi nadležni organi trebali, koliko je to moguće, izbjegavati korištenje pravnih lijekova koji bi mogli odvratiti građane, a posebno novinare, od iznošenja kritičkog mišljenja o pitanjima od javnog interesa zbog straha od krivičnih i drugih sankcija. Ustavni sud je zaključio da su čl. 208a, 208b, 208v, 208g, 208d. i 208đ. Krivičnog zakonika Republike Srpske u skladu sa članom II/3.h) Ustava BiH i članom 10. Evropske konvencije.