Evropska komesarka za vrijednosti i transparentnost Vera Jurova, lijevo, i evropski komesar za pravosuđe Didije Rejnders (Didier Reynders), na konferenciji za novinare o Izvještaju o vladavini prava u zemljama članicama EU, 30. septembra 2020.
Procjena Evropske komisije o vladavini prava unutar članica Evropske unije s kritikama Mađarske i Poljske, ali i drugih zemalja, mogla bi zakomplikovati rasprave unutar evropskih institucija o paketu finansijske pomoći za oporavak od korona virusa, pišu svjetski mediji.
Ulje na vatru
Kritički izvještaj Evropske komisije o stanju demokratije u Mađarskoj i Poljskoj dodaje ulje na vatru u sporu koji prijeti odgodom paketa vrijednog 1.800 milijardi eura za ekonomski oporavak članica EU, ocjenjuje Blumberg (Bloomberg).
Procesuiranje korupcije u kojoj su učestvovali visoki zvaničnici u Mađarskoj i dalje je vrlo ograničeno, zaključila je Evropska komisija u prvom godišnjem izvještaju o vladavini prava u 27 država članica. Procjena bi, dodaje Blumberg, mogla povećati pritisak na prijedlog o vezivanju isplate sredstava EU i poštivanje standarda vladavine zakona, koji Mađarska i Poljska trenutno odbijaju.
Iako su se čelnici EU u julu načelno složili da treba napraviti mehanizam za zaštitu fondova EU od prevara u slučajevima kada su državne institucije slabe, ostavili su neriješene detalje kako će taj mehanizam funkcionisati. Prijedlog je dala Njemačka predlažući da bi kvalifikovana većina država članica trebala odobriti svaku odluku o zaustavljanju isplate sredstava državama zbog kršenja vladavine zakona. Prijedlog je, dodaje Blumberg, dobio potrebnu podršku država članica na sastanku predstavnika vlada održanog u srijedu, 30. septembra.
Ipak, prijedlogu su se usprotivile Mađarska i Poljska, ali i Švedska, Finska, Danska, Nizozemska i Belgija, dok će, ukazuje portal, Njemačkoj trebati odobrenje parlamenta EU s kojim pregovori tek počinju. Rezerve bogatih zemalja, koje smatraju da je njemački prijedlog preblag, mogu se povećati nakon izvještaja Evropske komisije o vladavini prava koji je obuhvatio procjene o nezavisnosti pravosuđa, borbu protiv korupcije, slobodu štampe te širu provjeru i ravnotežu vlasti.
Poteškoće u pronalaženju rješenja koje može udovoljiti zabrinutostima svih strana naglašava krhkost sporazuma vlada članica EU o Fondu za oporavak od korona virusa, ocjenjuje Blumberg, naglasivši da je dogovor o mehanizmu zaštite neophodan da bi Fond počeo s radom sljedeće godine.
‘Ozbiljni izazovi’
Standardi EU o vladavini prava suočeni su s “ozbiljnim izazovima” u nekim zemljama članicama, upozorila je Evropska komisija u svojoj prvoj reviziji o pitanjima vladavine prava, ističe Politiko (Politico) dodajući kako izvještaj dolazi pred raspravu o povezanosti vladavine prava s finansiranjem članica u sljedećem sedmogodišnjem budžetskom planu.
Revizija naglašava zabrinutost EU zbog ugroženosti nezavisnosti pravosuđa u Mađarskoj i Poljskoj, ali također navodi i druge “izazove” u Bugarskoj, Rumuniji, Hrvatskoj i Slovačkoj. Istaknuto je da su su prijetnje novinarima posebno zabrinjavajuće u Bugarskoj, Hrvatskoj, Mađarskoj, Sloveniji i Španiji.
Mađarska i Poljska – koje se već suočavaju s takozvanim disciplinskim postupcima po članu 7. Ugovora EU vezanim za vladavinu zakona – oprezne su prema bilo kojim mjerama koje bi im mogle ograničiti pristup novcu iz EU-a i prijete da će blokirati budžet i paket Fonda za oporavak od korona virusa.
Stoga je, dodaje briselski portal, njemačko predsjedavanje Vijećem EU donijelo kompromisni plan za ublažavanje spora, za koji kritičari pak kažu da suzbija izvorni prijedlog Komisije.
Politiko ukazuje kako su u tekstu njemačkog prijedloga izbačene ranije navedene kategorije poput “ugrožavanje nezavisnosti pravosuđa” te da novi prijedlog omogućava zemljama članicama koje se suočavaju s mogućim sankcijama da zatraže da o njihovom slučaju razgovaraju čelnici EU na Evropskom vijeću. Uprkos kritikama, ističe Politiko, u mnogim glavnim gradovima EU raste pritisak za postizanje kompromisa – po svaku cijenu.
Kritike njemačkog kompromisa
Njemačka, koja predsjedava Evropskom unijom, optužena je da je ustuknula pred Viktorom Orbanom sužavajući definicije vladavine prava, dok njemački diplomati pokušavaju riješiti sukob koji prijeti zadržavanjem milijardi eura za oporavak od korona virusa, piše Gardijan (The Guardian).
Kompromis o povezanosti poštivanja vladavine prava i pristupa EU fondovima koji je izradila Njemačka, kritikovale su ne samo nordijske zemlje već i mnogi zabrinuti članovi Evropskog parlamenta uz tvrdnje da prijedlog “neopravdano sužava definiciju borbe protiv korupcije i zloupotrebe evropskih finansijskih paketa”. Paket, podsjeća Gardijan, uključuje Fond za oporavak od korona virusa vrijedan 750 milijardi eura i budžet EU za period 2021-2027. u vrijednosti od 1.074 milijarde eura.
Njemački zastupnik Zelenih, Danijel Frojnd (Daniel Freund), rekao je da će Evropski parlament odobriti sljedeći budžet EU samo ako postoji “funkcionalan mehanizam vladavine zakona”. Njemački je prijedlog “gori” od onoga koji su lideri EU dogovorili u julu, rekao je Frojnd naglasivši da ne zna “zašto njemačko predsjedništvo popušta Orbanu”.
Produbljujući zastoj, dodaje list, mađarska ministrica pravosuđa Judit Varga izjavila je u utorak da je njemački kompromis “neprihvatljiv” jer označava jednostranu izmjenu osnivačkih ugovora EU, što prema njenoj tvrdnji, predstavlja “ucjenu” i krši samu vladavinu zakona.
U međuvremenu je, ukazuje Gardijan, mađarska vlada otvorila novi front protiv Brisela pozivajući na ostavku potpredsjednice Evropske komisije zadužene za vrijednosti i transparentnost Vere Jurove, koja je mađarsku demokratiju nedavno opisala kao “bolesnu”. Orban je pozvao na njenu ostavku u pismu predsjednici Evropske komisije Ursuli fon der Lejen (von der Leyen), ali su zvaničnici EU odbacili njegov zahtjev.
Orbanova ‘demokratija’
Orbanov poziv za ostavku Vere Jurove – Čehinje koja ima istoriju ustajanja protiv sovjetski nametnute komunističke vladavine u istočnoj Evropi nakon Drugog svjetskog rata – proslijeđen je uoči objavljivanja prvog izvještaja Komisije o poštivanju vladavine prava ali i u vrijeme kada se Mađarska suočava sa sporijim oporavkom od pandemije nego što se to očekivalo, ukazuje Rojters (Reuters).
Oslabljeni ekonomski izgledi Mađarske mogli bi predstavljati najveću prijetnju, deceniju dugoj, Orbanovoj vladavini uoči parlamentarnih izbora u prvoj polovini 2022. godine. Mađarska ekonomija, naglašava Rojters, bilježi smanjenje od 13,6 odsto u drugom tromjesečju, što je najgori pad u centralnoj Evropi, gdje mađarska valuta forinta bilježi najslabije rezultate.
Ako se uspostavi mehanizam vladavine prava, i Poljska i Mađarska – koje su već pod istragom EU zbog potkopavanja nezavisnosnti pravosuđa, medija i nevladinih organizacija – mogle bi izgubiti desetine milijardi eura finansiranja, naglašava Rojters. Samo u Fondu za oporavak, isključujući sedmogodišnji budžet EU, Poljska bi bila izložena riziku da izgubi pristup 23 milijarde eura, a Mađarska šest milijardi.
Orban se više puta sukobljavao s EU zbog svog tvrdog stava o migracijama i manjinama, kao i zbog poteza vezanim za povećanje državne kontrole nad sudovima, medijima, akademskim institucijama i nevladinim organizacijama. Sebe predstavlja kao branioca mađarske suverenosti protiv stranih zadiranja, uključujući napade “briselskih birokrata” dok, dodaje agencija, kritičari smatraju da on brani prava etničke većine na štetu temeljnih ljudskih prava.
Rojters podsjeća da je Jurova, najviša zvaničnica u izvršnoj vladi EU za pitanje vladavine prava, u razgovoru za njemački magazin Špigl (Der Spiegel) krajem prošle sedmice rekla da “Orban voli reći da gradi neliberalnu demokratiju. Rekla bih da gradi bolesnu demokratiju (…) Plašim se da bi ljudi u Mađarskoj jednog dana mogli otkriti da su im posljednji izbori ujedno bili i posljednji slobodni izbori.”
Slobodnaevropa.org