Iako je prethodnih godina nije bilo među deset vodećih stranih investitora u Crnoj Gori, Kina je ove godine postala ubjedljivo najveći investitor sa 70 miliona eura direktnih investicija, pokazuju podaci Centralne banke o stranim direktnim investicijama od januara do kraja avgusta 2020.godine.
Banka je u izvještaju koji je objavljen 20. oktobra podatke o kineskim ulaganjima označila povjerljivim, odnosno tajnim. Navedeno je samo da su se kineske investicije odnosile na ulaganja u preduzeća u Crnoj Gori ili njihovu kupovinu, kupovinu nekretnina i takozvani interkompanijski dug, odnosno firme iz Crne Gore su pozajmljivale novac od kompanija iz Kine.
Podaci ne bi smjeli biti tajna
Dejan Milovac iz Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže da podaci o stranim investicijama i investitorima u izvještajima Centralne banke ne bi smjeli da budu tajni:
“Izvještaj Centralne banke se donekle kosi sa crnogorskim zakonodavstvom jer bi u slučaju svih, ali posebno kineskih investicija, budući da se radi o ogromnim ulaganjima, moralo da se objavi koje su to kompanije investirale i u kojim sektorima”, ocjenjuje Milovac i precizira:
“Zakon o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma obavezuje i Poresku upravu i Centralnu banku da ono što su podaci o krajnjim vlasnicima moraju biti zavedeni u registar kompanija”, navodi Milovac.
Nadležni ćute o kineskim investitorima
Detaljnije podatke o tome koje su kineske kompanije i koliko novca uložile u crnogorsku privredu, pokušali smo da dobijemo u Ministarstvu ekonomije odakle su nas, međutim uputili na Agenciju za investicije Crne Gore iz koje još nijesmo dobili odgovor.
Inače, iz Agencije su nam u julu ove godine na sličan upit odgovorili da je u Crnoj Gori, prema podacima Poreske uprave registrovano oko stotinu privrednih društava čiji su osnivači fizička ili pravna lica iz Kine, uglavnom u sektorima trgovine i usluga, uz kompanije koje su na crnogorskom tržištu prisutne kao izvođači radova, uključujući China Road and Bridge Corporation (CRBC) iz Pekinga, koja gradi prvu dionicu autoputa Bar-Boljare.
Prema podacima Centralne banke ukupan priliv direktnih kineskih investicija od 2010. do kraja 2019. godine iznosio je 7 miliona eura, pri čemu u zadnje dvije godine ( 2019. i 2018. godine) uopšte nije bilo investicije iz te države.
Proizilazi da je samo u osam mjeseci ove godine Kina u Crnu Goru investirala 10 puta više novca nego u čitavoj prethodnoj deceniji.
Zanimljivo je i da je 70 miliona eura kineskih investicija koje je Centralna banka u svom izvještaju označila tajnim, uloženo u jeku pandemije korona virusa, u vremenu ozbiljnih izazova za svjetsku ekonomiju.
Neophodna provjera tokova i porijekla novca
Srđan Perić iz organizacije KOD za RSE kaže da bi prije debate o tome da li podaci o stranim investicijama treba da budu javni ili tajni, javnost trebalo obavijestiti da li je strani novac uložen u nešto što je javno dobro:
“Prvo bi javnost trebalo da zna da li je nekom stranom investicijom kupovana javna imovina ili je kupovano nešto što bi predstavljalo javni interes za Crnu Goru jer u tom slučaju ne bi smjelo da bude povjerljivosti i tajnosti. Ako se radi o investiciji između privatnih kompanija koja bi prošla provjeru agencija, za nacionalnu bezbjednost, i za sprječavanje pranja novca i finansiranje terorizma, onda taj posao može da ima elemente povjerljivosti i tajnosti jer sloboda preduzetništva jeste garantovana i Ustavom Crne Gore”, kaže Perić.
I Dejan Milovac kaže da bi kod ovako velikih investicija, nadležne institucije trebalo da provjere put tog novca u Crnoj Gori i njegovo porijeklo:
“Mi smo do sada imali negativnu praksu u okviru koje je izostajalo praćenje tokova novca od investicija. Ne kažem da ova kineska investicija (70 miliona) nosi rizike od pranja novca, ali svakako se radi o značajnoj sumi koja bi trebala da upali neke alarme kod domaćih institucija imajući u vidu da je u proteklih 30 godina u Crnu Goru investirana ogromna količina novca upravo iz zemalja sa nižim demokratskim kapacitetima”, ocjenjuje Milovac.
Detaljnije informacije o tome ko su investitori iz Kine i gdje su sve u Crnoj Gori uložili novac u 2020. godini potražili smo i na adresi kineske ambasade u Podgorici ali nijesmo dobili odgovor.
Kineski novac u Crnoj Gori
Kineska kompanije CRBS izvođač je radova na prioritetnoj dionici auto puta Bar– Boljare zbog čega se Crna Gora kreditno zadužila 944 miliona dolara kod kineske Exim banke na period od dvadeset godina. Dodatno Crna Gora zadužila se još 90 miliona (2019) za pristupne puteve koji su bili izostavljeni osnovnim ugovorom.
Državna energetska kompanija Elektroprivreda potpisala je 9. juna, ove godine, ugovor za posao vrijedan preko 54 miliona eura za ekološku rekonstrukciju prvog bloka Termoelektrane Pljevlja, sa konzorcijum na čijem je čelu kineska kompanija Dongfang elektrik (DEC Internacional), uz tri domaće kompanije Bemax, BB Solar i Permonte.
Ekološku rekonstrukciju TE Pljevlja dominantno će finansirati EPCG iz sopstvenih sredstava navodi se na sajtu Elektroprivrede Crne Gore.
Još jedna investicija u Crnoj Gori dovodi se u vezu sa kineskim kompanijama, gradnja vjetroelektrana na brdu Možura kod Ulcinja.
Poslije brojnih transakcija nejasno je da li u kompaniji Malta Montenegro Wind Power JV Ltd koja gazduje vjetroelektranama, kineski Šangaj elektrik ima 66 ili 33 odsto udjela. Ova firma bila je glavni izvođač radova a i 23 vjetrogeneratora su uvezena iz Kine.
- Traže se istrage o poslovima između Crne Gore i Malte
U poslovnoj zoni Podgorice u toku su radovi na izgradnji kineskog rezidencijalnog objekta na parceli površine 5.225 kvadrata gdje će, kako je najavljeno, biti nova zgrada kineske Ambasade.
Evropska komisija je više puta upozoravala na ulogu Kine na Zapadnom Balkanu zbog niza investicija u infrastrukturne projekte u regionu.
Prilikom poslednje posjete regionu, kada je predstavljao ekonomski investicioni plan za Zapadni Balkan, komesar Evropske unije (EU) za proširenje Oliver Varhelji kazao je 8. oktobra u Beogradu:
“Vidim da kineski investitori pokazuju interesovanja, a mislim da mi na stolu imamo bolju ponudu od kineskih investitora.“
Kao primjer projekta, u kojem Kina koristi finansijsku moć da ostvari politički uticaj u zemljama koje žele u Evropsku uniju, bivši komesar Johanes Han je u julu 2018. godine naveo autoput u Crnoj Gori.
Iste godine Centar za globalni razvoj iz Vašingtona, naveo je Crnu Goru kao jednu od osam zemalja, koje su zbog projekata povezanih s Kinom pred rizikom da ne mogu servisirati svoj javni dug.
Slobodnaevropa.org