Foto: Twitter
Na današnji dan 18. septembra 1944. godine jedinice Narodno-oslobodilačke vojske Jugoslavije su oslobodile Nikšić a taj dan i danas se obilježava kao Dan grada.
Bio je to uvod u pobjedu i preuzimanje vlasti u cijeloj Crnoj Gori jer su jedinice NOVJ najprije oslobodile Nikšić, a zatim, krajem oktobra, Herceg Novi. Tokom novembra oslobođeni su svi gradovi u primorju i Cetinje, a 19. decembra 1944. godine i Podgorica.
Pobjedi partizana u Crnoj Gori prethodio je trnovit put koji je ovaj pokret prošao nakon što su komunisti podigli ustanak 13. jula. 1941. godine.
Četnička vladavina u Crnoj Gori
Ovaj ustanak je krajem jula i početkom avgusta 1941. godine ugušen intervencijom 6 italijanskih divizija, a od septembra je počela ponovna organizacija odreda od preostalih komunističkih grupa.
U januaru 1942. četničke grupe, predvođene Pavlom Đurišićem i Lekom Lalićem, pokrenule su opšti napad na partizane. Ovoj akciji se u februaru pridružio i pukovnik Stanišić. Četnici su se ubrzo povezali sa Talijanima i postali dio anti partizanskog fronta.
Uslijedilo je razbijanje preostalih partizanskih grupa a tom prilikom nakon zarobljavanja streljan je i čuveni narodni heroj Nikšića Ljubo Čupić čiji spomenik i danas stoji u ovom gradu.
Komunisti – čija je platforma uključivala stvaranje Jugoslavije kao socijalističke federacije s Crnom Gorom kao njenom državom – su se organizirali u partizane i nastavili borbu protiv Italijana, dok su oficiri vjerni kralju i očuvanju predratne unitarne monarhije odustali od borbe protiv okupatora i organizirali četnike.
Tokom četničke vladavine, od sredine 1942 do aprila 1943, u Crnoj Gori se nalazio četnički štab na čelu sa Dragoljubom Mihailovićem. Pod italijanskom zaštitom, vršeni su progoni i teror nad preostalim partizanima i njihovim simpatizerima. Tokom januara i februara 1943, crnogorski četnici su, u sklopu širih operacija JVuO, izvršili masakre muslimanskog stanovništva u bjelopoljskom i pljevaljskom kraju.
Nakon toga, crnogorske četnike Italijani su transportovali u Mostar radi učešća u borbi protiv partizana na Neretvi. Poslije četničkog poraza na Neretvi, borbe su se u aprilu ponovo prenijele u Crnu Goru.
Tokom maja i juna 1943. Crna Gora bila je poprište osovinske operacije Schwartz odnosno Bitke na Sutjesci, u kojoj su Nijemci bez borbe razoružali i zarobili krupne četničke snage, a zatim nametnuli partizanima tešku borbu u okruženju i nanijeli im teške gubitke.
Nakon kapitulacije Italije, tokom septembra i oktobra 1943, partizani su ponovo uspostavili dominaciju nad najvećim dijelom teritorije u Crnoj Gori. Veliki broj italijanskih snaga predao se partizanima ili prešao na njihovu stranu, ojačavši ih oružjem, opremom.
Kao reakciju na te događaje, na prostor Crne Gore upućene su snažne njemačke snage. To je dovelo do niza žestokih borbi tokom kraja 1943. i cijele 1944. godine.
Kraj okupacije
Njemačka je okupacija konačno završila krajem 1944. godine probojem 21. armijskog korpusa prema Bosni u sklopu prebacivanja njemačke Armijske grupe E na novu liniju odbrane.
S Nijemcima se na prostor NDH probili i Đurišićevi crnogorski četnici, kao i Drljevićevi crnogorski separatisti. Ovi posljednji stvorili su vladu u izbjeglištvu, ali nisu imali nikakav utjecaj na zbivanja u samoj Crnoj Gori.
Đurišićevi četnici su, nakon likvidacije vođstva i samog Đurišića u aprilu 1945. od strane ustaša, formalno prihvatili Drljevićevu komandu i bili transportovani u Sloveniju. Tu je najveći dio zarobljen od JA, a znatan dio je nakon toga strijeljan.
Partizansko preuzimanje Crne Gore predstavljalo je kraj ratnih operacija u Crnoj Gori, a preostale četničke grupe likvidirane su u potjerama od strane KNOJ-a i kasnije OZNA-e. Manje grupe su opstale sve do sredine pedesetih.
Novidani.com