Foto: Ulazak boraca 7. vojvođanske brigade u Novi Sad
Na današnji dan pre 80 godina Novi Sad je oslobođen u Drugom svetskom ratu, posle tri i po godine pod okupacijom koja je ovde donela stradanja stanovništva i razaranje grada.
Partizani i crvenoarmjci su u Novi Sad ušli nakon Beogradske operacije nastupajući ka Mađarskoj i Hrvatskoj i goneći fašističke trupe Mađarske, Njemačke, NDH, četnike Draže Mihajlovića i druge kvislinške trupe koje su bježale.
Novi Sad je tog 23. oktobra 1944. godine oslobodioce dočekao sa skoro uništenom industrijom, bez struje i trećinom stanovnika manje nego prije rata, jer je preko 20.000 ljudi protjerano, a više od 5.000 ubijeno u stratištima, odnosno poginulo u jedinicama NOB-a.
Agonija Novog Sada je počela odmah nakon napada 6. aprila 1941. kada su bombe padale na više lokacija u gradu, a već poslje nekoliko dana su u grad ušle prvo njemačke, a potom i mađarske trupe.
Okupator je odmah pokazao surovost streljajući oko 500 građana, što je mađarska fašistička soladateska pradvala navodnim obračunom sa “četnicima” kojih nije ni bilo nigde.
Ubrzo će hiljade Srba biti proterano, pretežno onih koji su se u Novi Sad i okolinu doselili poslje 1918. godine, a Židovi će osjetiti svu žestinu progona koji će dovesti do toga da na kraju rata skoro neće biti više ni jednog pripadnika ovog naroda u Novom Sadu.
Na udaru okupatora posebno su se našli pripadnici komunističkog pokreta koji će pokrenuti otpor u gradu, a zloglasna “Armija” (danas Komanda Grada) će biti glavno mučilište stotina simpatizera NOB-a do samog oslobođenja.
Ilegalci će tokom rata izvesti nekoliko oružanih akcija, prvenstveno atentata, ali će veći dio borbe svesti na širenje letaka i novina sa informacijama o borbi i prikupljanju materijala i ljudstva koje će prvenstveno slati na Frušku goru u partizanske jedinice.
Novosadska racija
Akcije Novosadskog partizanskog odreda krajem 1941. godine postale su izgovor okupatoru za zloglasnu raciju u Južnoj Bačkoj januara 1942. godine. Tada je ubijeno i pod led Dunava bačeno preko 800 Židova, 400 Srba i desetine Roma i drugih stanovnika. Okupator je ova ubojstva iskoristio i za pljačke.
Okupator će se posebno potruditi da uništi tragove židovske zajednice, pa će sistematsko uništavanje Židova trajati svo vrijeme okupacije da bi na proljeće 1944. godine preostalih nekoliko stotina biti potrpano u vlakove i poslato u logor smrti Aušvic.
Od oko 4.000 pripadnika židovske zajednice, tek nekoliko njih je dočekalo kraj rata, uglavnom kao pripadnici partizanske vojske.
Njemci 22. oktobra oko 15 sati ruše jedini preostali most i u Novom Sadu skoro da nigde više nema mađarskih i njemačkih trupa. Na ulicama grada uskoro će se pojaviti jugoslovenske zastave sa petokrakama na kućama i u rukama ljudi, kao i crvene proleterske.
- Ulica Braće Jovandić u Novom Sadu krije tragičnu priču o majci kojoj su ubili pet sinova. Zbog njih je zasadila pet jablanova
- Antifašistički skup u Novom Sadu. Okupljeni nosili zastave SFRJ i poručili: Ovde nema mesta za ideologe zla
Grad Heroj
U Novi Sad 23. oktobra rano ujutru prvi ulaze pripadnici Novosadskog partizanskog odreda koji su već oko 6 sati marširali centrom praćeni građanima.
Za njima će uskoro ući jedinice 12. vojvođanske brigade, a zatim i prethodnica 75. sovjetskog korpusa. S druge strane Dunava, teritorije koja je bila dio NDH, 22. oktobra nastupaju pripadnici VII vojvođanske brigade.
Oni će razoružati preostale domobrane na Tvrđavi i nastaviti gonjenje neprijatelja uz Dunav, a 23. oktobra će u grad poslati delegaciju koja će na Keju biti dočekana sa oduševljenjem.
Zbog žrtava koje je pretrpio u ratu, Novi Sad će 1975. godine dobiti orden Narodnog heroja i titulu Grad Heroj.