Ovih dana navršilo se tačno sto godina od atentata na ministra unutrašnjih poslova Kraljevine SHS Milorada Draškovića, koji je izvršio komunista Alija Alijagić član organizacije Crvena pravda. Oko ovog događaja i danas se vode polemike u javnosti a raspadom SFRJ akteri ovog su ponovo zamijenili uloge.
Drašković je bio tvorac Obznane kojom je vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 30. 12. 1920. godine zabranila rad Komunističke partije Jugoslavije i prokomunističkih sindikata, te suspendovala razna radnička i ustavna prava.
KPJ je zabranjena nakon što je velikim uspjehom na prvim poslijeratnim izborima postala treća po snazi stranka u Skupštini, a na općinskim izborima pobijedila u 59 većih gradova novoosnovane države uključujući i Beograd. Ipak njihovom lideru Filipu Filipoviću nikad nije dozvoljeno da preuzme dužnost.
Ovaj dekret potakao je brojne komuniste na izgnanstvo a neki od njih odlučili su se na pružanje oružanog otpora poput članova organizacije Crvena pravda.
Ministar Drašković je u Delnice došao s porodicom na liječenje početkom jula 1921. godine. U ovaj maleni gradić u Gorskom Kotaru 18. jula dolazi Alija Alijagić s ciljem da izvrši atentat na državnog ministra, nakon što je četiri dana ranije u novinama saznao gdje se Drašković nalazi.
Kobni susret desio se 21. jula u delničkom parku kada Alijagić koristi trenutak neopreznosti ministrovih čuvara i ubija Draškovića iz neposredne blizine s nekoliko hitaca iz pištolja. Pri pokušaju bijega ranjavaju ga, a potom i hvataju Draškovićevi tjelohranitelji.
Na suđenju je teza optužbe bila da je Alijagić plaćeni ubica kojeg su naručili Hercigonja, Čolaković i Lopandić da ubije kreatora “Obznane”.
Na taj način vlast je htjela da ponizi članove “Crvene pravde”, tvrdio je Čolaković, koji je na suđenju naveo da se Alijagić za svoj čin odlučio sasvim individualno. Taj stav je zauzeo i sam atentator rekavši da mu niko nije davao direktive, vjerovatno htijući, na taj način, ublažiti kaznu suoptuženim drugovima.
Čolaković je u TV filmu “Zasto je pucao Alija Alijagic” iz 1974. godine rekonstruisao sudski proces koji je tada vođen i opisao svoju ulogu u atentatu.
Suđenje Aliji Alijagiću i članovima “Crvene pravde” počelo je 6. oktobra 1921. godine u Zagrebu. Janko Mišić, Zlatko Šnajder i Marijan Stilinović su uhapšeni prije atentata, Rudlof Hercigonja je pobjegao, na optuženičkoj klupi su se našli Alija Alijagić, Rodoljub Čolaković, Dimitrije Lopandić Nikola Petrović, Stevan Ivanović i Nebojša Marinković.³
Alija Alijagić je osuđen na smrtnu kaznu vješanjem, mada je Ustav Kraljevine SHS izričito zabranjivao smrtnu kaznu za političke osuđenike. Rodoljub Čolaković je dobio 12 godina robije, Dimitrije Lopandić 15, Nikola Petrović deset, Stevan Ivanović dvije godine, a Nebojša Marinković je oslobođen.
U čitavoj zemlji je povedena velika kampanja za pomilovanje Alije Alijagića. Mnogi vrhunski intelektualci su se angažovali, među njima i Miroslav Krleža, ali uzalud.
Alija je obješen u zagrebačkom zatvoru 8. marta 1921. godine. Posljednju noć s njim je proveo veliki hrvatski pjesnik August Cesarec, koji je tu noć i hrabro Alijino držanje kasnije opisao u listu “Borba”.
Od heroja do zaborava
Alijagićev je grob ubrzo postao okupljalište mladih komunista, pa je kraljevska policija 1925. godine ekshumirala njegovo tijelo i ponovno ga pokopala u selu Turija pokraj Bihaća gdje se i danas nalazi.
Aliju Alijagića nisu zaboravili komunisti nakon što su, dvadeset i tri godine poslije njegove smrti, došli na vlast. Poslije Drugog svjetskog rata po njemu je nazvana osnovna škola u Sarajevu koja danas nosi naziv “Dolac Malta”.
U Orašju je prva ulica uz rijeku Savu bila nazvana Kej Alije Alijagića. U Beogradu, na Petlovom brdu, jedna ulica je nosila Alijagićevo ime sve do 2005. godine, kada je preimenovana u ulicu Milorada Draškovića.
U rodnoj mu Bijeljini od 1974. do 1992. Godine je Centar za usmjereno obrazovanje mašinske i elektrotehničke struke nosio naziv Srednjoškolski centar “Alija Alijagić”. Takođe, jedna od ulica u centru grada je do 1992. godine nosila njegovo ime.
U Bijeljini je Alijagić imao i spomenik u gradskom parku. No, u posljednjem rat, “protjeran” je i iz rodnog grada dok njegovi saborci i drugovi iz Crvene pravde, Dimitrije Lopandić i Rodoljub Čolaković, još stoje u parku na svojim postamentima.
Komunistička partija do kraja postojanja Kraljevine Jugoslavije nije legalizovana a brojni zatvorenici predati su njemcima nakon okupacije. Zanimljivo je da je zabrana KPJ uvrštena i u Oktroisani ustav iz 1931. godine.
Upravo po tom ustavu Josipu Brozu je nakon sporazuma sa Šubašićem ponuđeno da bude premijer Jugoslavije ali je mandat morao dobiti direktno od kralja.
Anegdota kaže da je Tito na sastanku sa Šubašićem rekao da on po tom ustavu treba biti u zatoru a ne biti premijer, pa je odbio taj formalni čin da mu Kralj uruči mandat i postao ministar odbrane u prvoj Vladi FNRJ.